Saturday, April 16, 2022

ESCAPING FROM THE PRISON-HOUSE OF LANGUAGE: On Peirce's Semiotics versus Deconstruction and Poststructuralism

ESCAPING FROM THE PRISON-HOUSE OF LANGUAGE:

 A PROLOGUE TO  CHARLES SANDERS PEIRCE'S THEORY OF SIGNS


by E. SAN JUAN, Jr.






 Language is as old as consciousness, language is practical consciousness that exists also for other men, and for that reason alone it really exists for me personally as well; language, like consciousness, only arises from the need, the necessity, of intercourse with other men.


--Karl Marx, The German Ideology (1845-46)


General principles are really operative in nature.... Words [such as Patrick Henry's on liberty] then do produce physical effects. It is madness to deny it. The very denial of it involves a belief in it....

---C.S. Peirce, "Harvard Lectures on Pragmatism" (1903)



The era of Saussure is dying, the epoch of Peirce is just struggling to be born. Although pragmatism has been experiencing a renaissance in philosophy in general in the last few decades, Charles Sanders Peirce, the "inventor" of this anti-Cartesian, scientific-realist method of clarifying meaning still remains unacknowledged as a seminal genius, a polymath master-thinker. William James's vulgarized version has overshadowed Peirce's highly original theory of "pragmaticism"  grounded on a singular conception of semiotics. Now recognized as more comprehensive and heuristically fertile than Saussure's binary semiology (the foundation of post-structuralist textualisms) which Cold War politics endorsed and popularized, Peirce's "semeiotics" (his preferred rubric) is bound to exert a profound revolutionary influence.  Peirce's triadic sign-theory operates within a critical-realist framework opposed to nominalism and relativist nihilism (Liszka 1996). I endeavor to outline here a general schema of Peirce's semeiotics and initiate a hypothetical frame for interpreting Michael Ondaatje's Anil's' Ghost, an exploratory or experimental sketch of the possible uses of Peirce's still untried approach to interpreting literary texts and discourse in general.


In an article entitled “The State of Literary Theory,” Francois Cusset reported that though the tragedy of 9/11 revealed the bankruptcy of French-inspired theory as practiced by American scholars, a new flourishing of “theory” may be around the corner. Of course, when the global market collapsed in 2008, Derrida, Foucault, Deleuze and company became instantly fungible. Nonetheless, Cusset believes that  political resistance and intellectual autonomy today depends on “the undecidability of meaning,” the “tricks of hermeneutical action” rejecting essentialist texts and unquestioned canons. He argues the partyline: “Where interpretation is obvious, where it is not [in] question, power reigns supreme; where it is wavering, flickering, opening its uncertainty to unpredictable uses, empowerment of the powerless may be finally possible" (2012, 1). Undecidability or ambiguity, for Cusset, spells the apocalyptic salvation of Fanon's "wretched of the earth." Nonetheless, the paramount authority that can interpret the U.S. Constitution against the "whistleblowers" Bradley Manning, Julian Assange, Edward Snowden and their partisans, and impose its judgment rests not with deconstructionists but with the corporate elite controlling the State apparatus (White House, Pentagon, Supreme Court)


Despite the full assault launched by Fredric Jameson (1972) and others to expose the dire limitations of Saussure's dyadic theory of meaning, mainstream humanistic conversations are still dominated by this research paradigm as applied by Levi-Strauss, Merleau-Ponty, Derrida, Lacan, Slavoj Zizek, Alain Badiou and others. Meanwhile postcolonial academics and other "third-world" subalterns in the humanities and social sciences blindly follow the EuroAmerican trend. Why? Besides the imperial hegemony of Eurocentric theory, the distortion if not wrongheaded ascription of utilitarian "cash-value" to it (solely based on James's "radical empiricist" take on Peirce's "pragmatic maxim") turned off many intellectuals and has prevented serious appraisal of Peirce's theory as a fallibilistic alternative to Sausure's. Recently, however, the commentaries of Cornelis de Waal (2013), Susan Haack (2008), Merrell (1997), Leroy Seale (1994), and others have revived interest in Peirce's philosophy amid its notorious parodization by Richard Rorty and other apologists of neoliberal globalizing capitalism. Marxist-oriented philosophy has also failed to derive lessons from Peirce, as Hans Joas noted in their historic encounters in Pragmatism and Social Theory (1993; see also San Juan 2013). 


Saussure's Scourge


Saussure's Course in General LInguistics (1916) was the Pandora's box that offered the notion of meaning as arbitrary or purely conventional. Saussure defined the sign as a psychic entity composed of signifier (acoustic image) and signified (concept), without any logical or necessary relationship between the two. Although a sound or image, the signifier is also a phenomenon in consciousness, not an extra-mental object (unlike Peirce's icons and indices). The same goes between sign and referent (the extra-linguistic object to which the sign refers), which has disappeared in the synchronic and systematic dimension of langue (in contrast to parole, the act of speech). Based on their differences, signs acquire value and meaning (for a Saussurean-based semiotics, see Culler 1981). 


Post-structuralism and deconstruction operate on the dogma of the non-coincidence of signifier and signified, with Lacan arguing that signifiers always slide over their signified in a perpetual chain of signification. Derrida (1986) posits differance (both deferral and difference) as the reason why meaning has no origin or end; because textual differentiality is temporal, it unsettles binary oppositions by disclosing the undecidable aporia enabling structures and truthful claims. Given the Saussurean doctrine that language is a system of differences, Derrida was driven to the belief that all signifieds are in jeopardy; they cannot escape “the play of signifying references that constitute language,” and, with the advent of writing,  the circulation of signs finally destroys the concept of sign and its entire logic” (1978, 7). Writing trumps speech-acts and its historical contexts which are reduced to textual discourse (ecriture). In any case, for post-structuralisms, as Mario Valdes remarks, at best  "order is an open-ended catalytic agent rather than than isomorphic referential parallel" (1995, 188).



The arbitrary tie between signified and signifier, for Saussure, does not allow for what Peirce calls the interpretant, the congnizable mediation between sign and object/phenomenon represented. Indeed, the arbitrary linkage allows Saussure to posit the transcendental signified, the concept being separate from or outside the system of diacritical signifiers. While Saussure may not have fully subscribed to this view, his interpreters have used the axiom of difference as the basis for poststructuralist formalisms in which the object or referent, what is signified, has been abolished as “too materialistic and simpleminded,” to quote Robert Scholes. Scholes upholds the “unbridgeable gap between words and things… Signs do not refer to things, they signify concepts, and concepts are aspects of thought, not of reality” (24). This theory of signs entails philosophical idealism, or nominalism for which there are only names, no generalities or laws in any realm of cognizable reality.


From the onset of the Cold War up to now, under the aegis of the Saussurean dyadic schema of signifier-signified, meaning has been unfixed, shifting, undecidable. Semantic indeterminacy prevails: the signifier is always in danger of slipping, falling into the “vertiginous abyss,” losing its signified, evaporating. We can capture the experience of instability, flux, disjuncture, aporia, etc. in two aphorisms of Franz Kafka, first in “The Tower of Babel”: “If it had been possible to build the Tower of Babel without ascending it, the work would hae been permitted.” In “The Pit of Babel,” Kafka writes: “What are you building?—I want to dig a subterranean passage.  Some progress must be made.  My station up there is much too high.  We are digging the pit of Babel” (171). Freud’s suggestion that “dreams are not somatic but psychical phenomena” (100) is not much help since the intrusion of the psyche leads to either conventionalism or irresolvable disagreements about the nature of the “psyche.” But this is precisely what Peirce wants to avoid: the alternative of either relativist contingency or irrationalist, Nietzschean-inspired psychologism--Nietszche famously proclaimed there is no objective reality, only multiple interpretations by decentered subjects. How did Peirce demonstrate the nullity of those alternatives?


Discriminating Pragmatisms


First, a caveat and some observations. Although Peirce is recognized correctly as the founder of pragmatism—he calls his own theory “pragmaticism” to distinguish it from those of James, F. Schiller and John Dewey—we need to stress that orthodox antifoundationalist or anti-essentialist neopragmatism of Rorty or Fish is diametrically opposed to Peirce’s. Rorty and Fish, for example, believe that truth has nothing to do with any correspondent reality; and whatever beliefs they come to have, they have either no consequences or are wholly subjective and private. Meanwhile, the old Soviet Dictionary of Philosophy, for example, defines pragmatism as a subjective idealist trend in philosophy in which truth is determined by “its practical utility” (357), this latter phrase being construed as “not confirmation of objective truth by the criterion of pratice, but what meets the subjective interests of the individual” (Rosenthal and Yudin 1967, 357-58).  


Recent clarifications have rectified such misleading opinions, to some extent. According to The Cambridge Dictionary of Philosophy, pragmatism emphasizes the close proximity of theory to praxis. It “takes the continuity of experience and nature as revealed through the  outcome of directed action as the starting point for reflection”  (1995, 638). While reality is known through experience, “truth claims can be justified only as the fulfillment of conditions that are experimentally determined, i.e., the outcome of inquiry.” This comes closer to Peirce’s understanding of his own conception which is distilled in the maxim or principle stated in his early work, "How to Make Our Ideas Clear":  "In order to ascertain the meaning of an intellectual conception we should consider what practical consequences might conceivably result by necessity from the truth of that conception; and the sum of these consequences will constitute the entire meaning of the conception" (Peirce 1998, 146; for later reformulations, see Peirce 1958, 204 and 1991, 247; Audi 1995, 566). Peirce elucidated his pragmaticist axiom as a logical method of inquiry in later lectures, specifically in the 1903 "Harvard Lectures on Pragmatism" (Peirce 1998a, 133-241).




 Anatomy of the Sign


In this essay, I want to limit my focus on Peirce’s theory of signs (semeiotic) and its possible application to literary criticism and critical theory in general. A sign is always a relation of three parts: the sign itself, its object (what it stands for), and an interpretant. This latter is of utmost importance: the interpretant determines how the sign represents the object. It is the meaning of the sign. While Saussure  constructed his theory based on the analysis of language, Peirce's theory springs from this analysis of thought (thought conceived as an interpretive relation) and "posits within the signifying process not only an object and its sign but also a third element, the interpretant, or thought [for Saussure, the signified], to which the sign gives rise. The meaning of the sign is not necessarily arbitrary but may be as logical as the thought that interprets it" (Hoopes 1991, 11-12). For example, interpretants called indices (e.g., weathercock, red stop light) can represent determinate, not undecidable, relations between signs and their objects.


In his early speculations, Peirce surmised that this interpretant is another sign which in turn elicits its own interpretant  and so on; later on, he theorized that semiosis (meaning-production, generator of significations) culminates in an”ultimate logical interpretant,” namely, “a change of habit of conduct,” a new pattern of belief, which is no longer a sign (de Waal 2013, 83). This implies that meaning can now be located outside the mind, identified in fact with events in the world and actions of individuals. We are directed to observe behavior and reactions in the domain of experience, to spatiotemporally determined schemes of action which we can perform for the purpose of seeing how objects will behave. Meaning resides in the operation of testing hypotheses and the sensible effects recorded; “those effects are the meaning of the idea in question” (Smith 9; see also Gallie 1952; Hilpinen 1995).


     On the basis of the triadic character of the sign, Peirce distinguished three divisions based on 1) the character of the sign itself; 2)  the relation between the signs and its object; and 3) the way in which the interpretant represents the object. These divisions reflect Peirce’s system of three ontological categories that fundamentally grasps reality: 1) Quality or Firstness; 2) Relation or Secondness; and 3) Representation or Thirdness.  According to the first division, a sign can be 1) a qualisign, a mere quality or appearance; 2) a sinsign, a token or individual object or event (distinguished from types); and 3) legisign, or general type.  Signs can be divided into icons, indices, and symbols, on the basis of their relations to their objects.  An icon refers to an object on the ground of its similarity to the object in some respect.   An index stands in a dynamic or causal relation to its object.  A symbol functions as the sign of an object by virtue of a rule or habit of interpretation.  Peirce’s third division, Thirdness, divides signs into: 1) Rhemes or predicative signs; 2) Propositional signs (distinguished from assertions), and 3) arguments (Liszka 1996; Peirce 1991).

 

     In Peirce’s metaphysics, Thirdness is irreducible in the sense that general phenomena (general laws) are real, not reducible to mere conjunctions of actual individual instances, as nominalists would hold. Generality subtends continuity, the notion of synechism. Peirce’s critical realism is tied with his synechism, the view that the world contains genuinely continuous phenomena, something analogous to the doctrine of Scholastic realism.  In the field of modalities, Peirce’s basic categories are possibility, actuality and necessity.  Peirce argued that reality cannot be identified with existence (or actuality), but comprises real (objective) possibilities. The future holds the validation of truth, the practical confirmation of hypotheses. This is so because Peirce realized that many conditional statements (e.g. the practical conditionals expressing the empirical import of a proposition, as in the pragmatic maxim), cannot be construed as material or truth-functional conditionals, but must be regarded as modal (subjunctive) conditionals. Peirce’s cosmology holds the doctrine of tychism—absolute chance exists in the universe—and the basic laws of nature are probabilistic and inexact (Murphey 1993; Apel 1995).  Contingency, the realm of chance, evolves into law-governed nature and law-circumscribed history, as implied by Thirdness or the mediatory function of signs. So much for this brief excursus into Peirce's cosmological speculations.


Articulating Icon and Index


Now, from the perspective of Peirce’s semiotics, every art-object is an icon (Firstness) whose aesthetic value resides in the harmony of its intrinsic qualities. Peirce’s concept of art, however, accented the “play of Musement,” the active invention of hypotheses, reminiscent of Schiller’s Spieltrieb (Brent 1998, 53). Abduction also transpires in the creative dynamics of the imagination. The interpretant of the art/icon is a feeling or complex of emotions, the subjective correlative of the objective properties embodied in the art-work. E. F. Kaelin argues that the aesthetic sign is a rhematic iconic qualisign, “a quality, or a work of art under the aspect of its qualitative wholeness, serving as a sign of a distinct qualitative possibility by virtue of a similarity between the two” (1983, 226). 


In John Sheriff’s view, for Peirce, literary art is “a representamen of possibility experienced as Rhematic Symbol” (1989, 78). A novel, poem or story presents us with signs of immediate consciousness, feelings, qualities, rhemes, in instants of time, as we read without sustained reflection or analysis. However, while the interpretant of an art-object are signs of ontological Firstness (Rheme), separated phenomenal elements which are merely potential, this aesthetic experience becomes an object of reflection, inference, thought. The interpretant (Rheme) becomes a new representamen that determines a new interpretant (another Rheme, Proposition or Argument). So the reader undergoes the experience of immediate consciousness in the first moment, then transforms this sign-process into a new sign, and so on. 


     Given the dynamic nature of signs constituting a literary text, the text as we read will continue to generate a series of interpretants within specific parameters, frames of intelligibility, or “language-games.” A sentence in a text such as “Cain killed Abel” can be read as a Rheme or Proposition depending on what ground the sign relates to its interpretant. The sentence may have the form of a proposition, but they do not refer to facts or actual existents; they function as signs of immediate consciousness registering aspects of the “It,” the knowable reality subtending experience. They are, as Peirce asserts, “symbols for a level of reality which cannot be reached in any other way...So the poet in our days—and the true poet is the true prophet—personifies everything, not rhetorically but in his own feelings. He tells us that he feels an affinity for nature, and loves the stone or the drop of water” (1958, 13). Art is therefore not just a set of formal properties or a repertoire of sensory data separated from the real; experience is broader than the signs in our conscious thought, an experience in the world of signs whose complex apprehension or transcription of reality is made more accessible by artistic mediation.


     In reading a literary text, we move from Rheme (Firstness) to Dicent Sign (Secondness) and Argument (Thirdness). We can reason and argue on the basis of interpretants that translate the rhematic symbol, even though, following Peirce’s doctrine of fallibilism, we cannot arrive at “absolute certainty concerning questions of fact” (CSP 1:149). While there are no rules or objective standards to determine the grounds for choosing interpretants, the practice of reading/interpretation is not wholly subjective, relativist or nominalist. Why we choose a certain framework, paradigm or language-game can be explained by prior choices and commitments that can be rationally examined and evaluated. Questioning and analysis, at some point, must come to an end for us to act on certain beliefs “and begin from there as rational human beings” (Sheriff 1989, 94).


     For Peirce, the terminal goal of semiosis is the emergence of “concrete reasonableness” and its embodiment in a community of inquirers open to the impact of experience, the intractable factuality of an objective world, the historicity of life, and the influence of traditions (Hoopes 1991; Merrell 1997). This follows from Peirce’s insight that the ultimate foundation of meaning is not found in arbitrary conventions but in the rectifiable process of interpretation. Interpretation then may be viewed as a mode of historical reasoning, a process of abduction or discovery of testable hypotheses. Such a process leads to the shaping of general habits and the correction and improvement of traditions based on a “critical common-sensism” (Rochberg-Halton 1986, 50). 


Narrative as Semiotic Process 


     Let us turn now to Anil’s Ghost and deploy Peirce’s experimental optic.  Ondaatje’s novel centers on the pursuit of truth—the structure and totality of social conditions and personal relationships in their spatiotemporal unfolding. The fable we can extrapolate from the diegetic sequence deals with the search for the identity of victims of state or collective terrorism, a quest that also uncovers the history (archaeology, genealogy) of the protagonists in the national crisis of Sri Lanka. Individual identities have so far been muddled or truncated by global and national disasters. What can be salvaged and identified? Can the ruined Buddha be restored?  Yes, as the concluding section shows by describing Ananda Udugama’s performance of an ancient ritual of restoration. 


The focalization of this conceptualized fable in the mise en scene or actual plot translates rheme and dicent sign to argument, the realm of legisign and symbol. One interpretant of the whole novel’s purport is that truth can be discovered by sacrifice and dissolution of identity in the cultural complex which survives through ordeals of civil war and internecine conflict. That, I think, is the central thematic argument of the narrative.


      Anil Tissera, the western-trained forensic scientist sent by the UN to investigate human rights abuses, becomes involved with (among others) two brothers, Sarath Diyasena, an archaeologist, and his brother Gamini, a doctor treating the victims of the civil war in Sri Lanka. She has been away for fifteen years, tied to her birthplace less by memory than by a passion to help and serve a larger good. Both brothers know first-hand the violence of torture, cruel murders, and other humiliations. 


But beneath the kinship solidarity of our three protagonists, we discern the tensions and disparities complicating their relations, conflicts emblematic of the larger determining ethnic and class war raging around them. Towards the end of the novel, the anonymous skeleton of a victim that Anil and Sarath had recovered is identified as Ruwan Kumara, a rebel sympathizer. The novel does not end there; after presenting their findings before a government panel, and before the episode when Gamini confronts the corpse of his brother, a victim of official treachery and revenge, we have a short scene where the two brothers succeed in talking comfortably to each other “because of her presence. So it had seemed to her.” The point of view in this passage, that of the expatriate Anil, allows her a synthesizing angle or vantage point from which to make sense of her own detached but also involved relation with what is going on in her once beloved homeland, to her past as well as to her future:


It was their conversation about the war in their country and what each of them had done during it and what each would not do. They were, in retrospect, closer than they imagined.

     If she were to step into another life now, back to the adopted country of her choice, how much would Gamini and the memory of Sarath be a part of her life? Would she talk to intimates about them, the two Colombo brothers? And she in some way like a sister between them, keeping them from mauling each other’s worlds?  Wherever she might be, would she think of them? Consider the strange middle-class pair who were born into one world and in mid-life stepped waist-deep into another?

     At one point that night, she remembered, they spoke of how much they loved their country. In spite of everything. No Westerner would understand the love they had for the place. ‘But I could never leave here,’ Gamini had whispered.

     ‘American movies, English books—remember how they all end?’ Gamini asked that night. ‘The American or the Englishman gets on a plane and leaves. That’s it. The camera leaves with him. He looks out of the window at Mombasa or Vietnam or Jakarta, someplace now he can look at through the clouds. The tired hero. A couple of words to the girl beside him. He’s going home. So the war, to all purposes, is over. That’s enough reality for the West. It’s probably the history of the last two hundred years of Western political writing.  Go home. Write a book. Hit the circuit.’  (Ondaatje 2000, 285-86)



Discovering the Interpretant


     Some readers have applied Gamini’s sardonic remarks on the novel itself. This choice of an interpretant is grounded on the expectation that postmodern artists are more self-conscious and reflexive. But this is to dismiss the framing angle of Anil, the vehicle through which Gamini’s voice is registered, preventing it from being a utopian free-flowing signifier. There is some ambiguity as to whom Gamini is directing his utterance, to his brother or to Anil;  the combination “American movies, English books,” a complex quasi-indexical dicent sign for Western consumer voyeurism, metonymically implicates Anil and her European sponsor. The whole scene, however, may be taken as symbolic of the novel’s attempt to construct a community, beginning with the restoration of ties between the brothers up to the problematic reinscription of Anil’s visit into her own life-history as an uprooted Sri Lankan, into the disrupted lives of her compatriots. We are faced with examining the novel as a legisign of the artist’s (including Ananda Udugama) endeavor to oppose the terror of isolation and separation, alienation, ethnic exclusion, demonization of any person as “terrorist,” and, last but not least, anonymous disappearance/death.


     What needs underscoring here is the rheme of speculation, that feeling of quasi-nostalgia and regret, that Anil is experiencing as she muses on what it would be like to be already distant and removed from the scene. It is a moment of suspension that we are witnessing here, the interpretant of these signs rendering the poignant situation of Anil listening (playing the addressee) to words exchanged between the brothers. Sarath is not quoted, but Gamini is given the last words about his love for his country, and how Western visitors claiming to be experts only reveal their stupidity and arrogance. Or is that depiction of the scene from Hollywood movies and pulp fiction simply a critique of cultural taste and artifacts, not of the societies that nourish and consume them?


If we have to choose a ground that will take into account as much of the expressive and referential properties of the text, I would say that the semiotic ground has to center-stage Anil’s role, her recording sensibility, and her own “take” on the fraught relationship of the brothers. Anil's sensorium as narrative point of view registers the subtle, subterranean nuances of historical vicissitudes. My view is that the ground of our interpretation needs to connect this scene with what comes after, as well as what has happened already up to this point. In that expanded horizon, Anil’s mediation here prepares for Gamini’s reception of his brother’s body in the morgue in the next section, and her eventual disappearance from the novel.


Historicizing  Exegesis


      A concluding remark may return us to the quest for knowledge and truth via representation. What then is the rationale for structuring the narrative in this specific manner?  Numerous reviews and commentaries have converged on the judgment that the novel does not explicitly choose any side. One writer observes that Ondaatje “ensures that no side emerges unstained: the government, the Tamil separatists, or the insurgents to the south” (Singh 2000); another commends the author when he “reveals the depths of his homeland’s adversity with a scientist’s distance” (Barnett 2000). Another reviewer contends that the author “has no clear political position...and appeals to conscience only by depicting he extremes of fear and violence that war engenders” (Champeon 2003).


These opinions diverge from signs of partisanship which are ignored for the sake of endorsing a putative neutrality, for example: “Yet the darkest Greek tragedies were innocent compared with what was happening here. Heads on stakes. Skeletons dug out of a cocoa pit in Matale” (Ondaatje 2000, 11). Consider also Gamini’s psychic condition as he examines his brother’s lifeless body after he discovered the shattered hands: “He had seen cases where every tooth had been removed, the nose cut apart, the eyes humiliated with liquids, the ears entered. He had been, as he ran down the hospital hallway, most frightened of seeing his brother’s face. It was the face they went for in some cases. They could in their hideous skills sniff out vanity” (2000, 289-90). Here, the signs of  “terror,” “terrorism,” and their cognates find their charged sensory manifestations in these rhematic symbols and their conceivable interpretants.


    We can of course allude further to numerous historical and documentary accounts of the situation in Sri Lanka in the mid-1980 to early 1990s, the time period circumscribing the events of the novel. We can consult an early commentary such as Sri Lanka: The Holocaust and After (1984) by L. Piyadasa to test the truth-claims of propositions enunciated in the narrative.While a 1987 peace accord was signed granting regional autonomy to the embattled Tamils, the rebellion continued and worsened because the Tamil nationalists were excluded by both the Indian and Sri Lankan governments (Gurr 1993, 301). By 1998, an estimated 50,000 persons have died since the war began in the eighties (Instituto del Tercer Mundo 1999, 521).

 

     The relevant context for understanding this art-work can be enlarged and offered for further investigation. The final interpretant—in Peirce’s view, “the effect the Sign would produce upon any mind upon which circumstances [history, artistic techniques, biography, and other contextual information] should permit it to work out its full effect” (1985, 413; see Fitzgerald  1966, 124-25)—would deploy such information provided by historical accounts as elements of the hermeneutic circle or horizon to help us appraise the cogency of  all the “possibles” rendered in the narrative. As inquiry proceeds, a set of political beliefs or appropriate habits of conduct will emerge from this hermeneutic exercise, later to be revised or transformed as befits the requirement for implementing agreed social purposes, norms, programs, and moral/political objectives.


Concretizing Reason


     We can indeed anticipate a range of possible meanings/interpretants we can formulate for this particular scene, or for any other pivotal episode, as a representamen in a sequence of signifiers, and for the novel as a whole. As I have argued, however, that range can not be infinite nor arbitrary since the over-all principle of “concrete reasonableness” (the logic of abduction) imposes a provisional end to this phase of the inquiry (Eco 1984; 1995). The knowable reality which the art of the novel strives to represent is not an indeterminable, mysterious, noumenal “something”; to the extent that the representation exhibits the “power to live down all opposition,” the interpretant can grasp the “true character of the object... The very entelechy of being lies in being representable,” Peirce insists; indeed, “a symbol is an embryonic reality endowed with power of growth into the very truth, the very entelechy of reality” mediated through the community of interpreters (1976, 262; Apel 1995). Inquiry conduces to the habit of thought/action that mobilizes society for specific projects and programs in accord with scientific progress and sociohistorical evolution.


      Knowledge and reality, “cognizability” and being, are synonymous terms for Pierce (CSP 5:257). His critique of meaning ultimately directs us to fix our attention on the habits of thinking and action precipitated by our act of reading, effects with practical bearings in everyday life. Perceptions and habits of inference generating knowledge/truth always take place within the domain of semiotic representation and rational self-controlled behavior (Habermas 1971, 98; Moore and Robin 1994). Aesthetics, for Peirce, is nothing else but “the theory of the deliberate formation of such habits of feeling (i.e., of the ideal)” which he also called “the play of Musement” after Schiller’s Spieltrieb (Brent 1998, 53;  Feibleman 1969, 392; Schusterman 1972).  


Reading Anil’s Ghost and analyzing the repertoire of interpretants of politically loaded terms such as “terrorism” may be said to constitute those significant practices that challenge not only our hermeneutic skills and capabilities of construing perceptions and translating perceptual judgments; they also elicit signs of whether we, and others in the collaborative enterprise, embody what Peirce calls “an intelligence capable of learning by experience” (1955, 98; Sheriff 1994; Skagestad 2004). Peirce's "semeiotic" organon offers a powerful instrument for renewing critical inquiry into the conservative foundation of current humanistic studies and social sciences that needs urgent radical transformation. 



REFERENCES


Apel, Karl-Otto.  1995.  Charles S. Peirce: From Pragmatism to Pragmaticism. New Jersey: Humanities Press.

Audi, Robert, ed.  The Cambridge Dictionary of Philosophy.  Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1995.  

Barnett, Sarah. 2000.  “Review of Michael Ondaatje’s Anil’s Ghost.” Southern Cross Quarterly (Spring)  <www.anglicanmedia.com.au/old/cul/anilsghost.htm>

Brent, Joseph.  1998.  Charles Sanders Peirce: A Life.  Bloomington, IN: Indiana University Press.  

Champeon, Kenneth. 2003.  “Between Realism and Schmaltz: Michael Ondaatje’s Anil’s Ghost.” <http://www.thingsasian.com/goto_article/article.2207.html>

Culler, Jonathan.  1981.  The Pursuit of Signs.  Ithaca: Cornell University Press.

----.  1982.  On Deconstruction: Theory and Criticism After Structuralism.  Ithaca: Cornell University Press.

Cusset, Francois.  2012.  “The State of Literary Theory.” The Chronicle of Higher Education (13 June 2008)  http://chronicle.com/weekly/v54/i40/40b01001.htm> 

de Waal, Cornelis.  2013.  Peirce: A  Guide for the Perplexed.  London: Bloomsbury.

Derrida, Jacques.  1976.  Of Grammatology.  Tr. Gayatri Chakravorty Spivak.  Baltimore: The Johns Hopkins Press.

----.  1986.  “Structure, Sign, and Play in the Discourse of the Human Sciences.” In Contemporary Literary Criticism, edited by Robert Con Davis. New York:  Longman.

Eco, Umberto. 1984.  Semiotics and the Philosophy of Language. Bloomington, IN: Indiana University Press.

----.   1995.  “Unlimited Semeiosis and Drift: Pragmaticism vs. ‘Pragmatism’.”  In Peirce and Contemporary Thought.  New York: Fordham University Press.

Feibleman, James K. 1969.  An Introduction to the Philosophy of Charles S. Peirce. Cambridge, Mass.: MIT Press.

Fitzgerald, John J.  1966.  Peirce’s Theory of Signs as Foundation for Pragmatism.  The Hague: Mouton & Co.

Freud, Sigmund.  Introductory Lectures on Psychoanalysis.  New York: W.W. Norton, 1966.  Print.

Gallie, W.B.  1952.  Peirce and Pragmatism.  Harmonsdworth/Middlesex, UK: Penguin Books.

Gurr, Ted Robert.  1993.  Minorities at Risk.  Washington, DC: United States Institute of Peace Press.

Haack, Susan.  2008.  Putting Philosophy to Work.  Amherst, NY: Prometheus Books.

Habermas, Jurgen. 1971.  Knowledge and Human Interests. Tr, by Jeremy Shapiro.  Boston: Beacon Press.

Hilpinen, Risto.  1995.  “Peirce, Charles S.”  In The Cambridge Dictionary of Philosophy, edited by Robert Audi.  New York: Cambridge University Press.

Hoopes, James. 1991.  “Introduction.”  In Peirce on Signs.  Chapel Hill, NC: The University of North Carolina Press.

Instituto del Tercer Mundo.  1999.  The World Guide 1999/2000. Oxford UK: New Internationalist Publications Ltd.

Jameson, Fredric. 1972.  The Prison-House of Language.  Princeton: Princeton University Press.

Joas, Hans,  1993.  Pragmatism and Social Theory.  Chicago: University of Chicago Press.

Kaelin, E. F. 1983.  “Reflections on Peirce’s Aesthetics.” In The Relevance of Charles Peirce, edited by Eugene Freeman.  La Salle, Illinois: The Hageler Institute.

Kafka, Franz. The Basic Kafka.  New York: Pocket Books. 1979. 

Liszka, James Jakob.  1996.  A General Introduction to the Semiotic of Charles Sanders Peirce.  Bloomington, Ind.: Indiana University Press.

Merrell, Floyd.  1997.  Peirce, Signs, and Meaning.  Toronto: University of Toronto Press.

Moore, Edward C. and Richard S. Robin, eds.  1994.  From Time and Chance to Consciousness: Studies in the Metaphysics of Charles Peirce.  Oxford, UK: Berg.

Murphey. Murray G.  1993.  The Development of Peirce's Philosophy.  Indianapolis: Hackett Publishing Co.

Ondaatje, Michael.  2000.  Anil’s Ghost. New York: Vintage Books. 

Peirce, Charles Sanders.  1931-35.  Collected Papers of Charles Sanders Peirce (cited in the text as CSP), edited by Charles Hartshorne and Paul Weiss. Vols. I-VI.  Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

----.  1958.  Charles S. Peirce: Selected Writings, edited by Philip Weiner. New York: Dover Publications.

----. 1976.  The New Elements of Mathematics, edited by Carolyn Eisele. Vol. 4.  Atlantic Highlands, NJ: Humanities Press.

----.  1991.  Peirce on Signs, edited by James Hoopes.  Chapel Hill: The University of North Carolina Press.

----. 1998a.  The Essential Peirce, ed. Peirce Edition Project. Vol. 2.  Bloomington, Ind.: Indiana University Press.

----.  1998b.  The Essential Writings, ed. Edward C. Moore.  Amherst, NY: Prometheus Books.

Rochberg-Halton, Eugene.  1986.  Meaning and Modernit: Social Theory in the Pragmatic Attitude.  Chicago, IL: The University of Chicago Press.

Rosenthal, M. and P. Yudin.  1967.  A Dictionary of Philosophy.  Moscow: Progress Publishers, 1967. Scholes, Robert.  Semiotics and Interpretation.  New Haven: Yale UP, 1982.

San Juan, E.  2013.  "Peirce/Marx."  Left Curve 37: 100-110.

Scholes, Robert.  1982.  Semiotics and Interpretation.  New Haven: Yale University Press.

Searle, Leroy.  1994. "Peirce, Charles Sanders."  The Johns Hopkins Guide to Literary Theory and Criticism, ed. Michael Groden and Martin Kreiswirth.  Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Sheriff, John.  1989.  The Fate of Meaning.  Princeton, NJ: Princeton University Press.

----.  1994.  Charles Peirce’s Guess at the Riddle.  Bloomington, IN: Indiana University Press.

Shusterman, Richard.  1992.  Pragmatist Aesthetics. Oxford, UK: Blackwell.

Singh, Siddharth.  2000.  “Anil’s Ghost—By Michael Ondaatje.” <http://www.sawf.org/newedit/edit08212000/Bookrev.asp>

Skagestad, Peter.  2004.  "Peirce's Semeiotic Model of the Mind."  In The Cambridge Companion to Peirce, ed. Cheryl Misak.  New York: Cambridge University Press.

Smith, John E.  The Spirit of American Philosophy.  New York: Oxford UP, 1966.

Valdes, Mario J.  1995. "Postmodern Interpretation and the Dialectic between Semiotics and Hermeneutics."  Compar(a)ison (1): 185-94.


______

 

Monday, April 04, 2022

TUNGO SA MAPAGPALAYANG MODERNIDAD

 1

PAKIKIPAGSAPALARAN TUNGO SA PAGTUKLAS NG MAPAGPALAYANG MODERNIDAD SA PILIPINAS

ni E. SAN JUAN, Jr.


Bakit naging problema ang modernidad ng Pilipinas? Kasi 12 milyong OFWs ang kumalat sa buong mundo? Di tulad ng maunlad na bansa sa Europa, Hapon, atbp? Nangangahulugang di pa tayo umabot sa modernidad ng mga industriyalisadong bansang siyang modelong halimbawa ng modernidad? Kaya nga naging laboratoryo tayo ng mga dalubhasa sa programang modernization tatak U.S. noong dekada 1960 batay sa paradigm nina Talcott Parsons, W.W. Rostow, atbp.

Ayon sa teoryang modernisasyon, walang “structural differentiation” sa lipunan natin. Teknolohiya ang humuhubog sa halagahan (values), ang iskema ng paniniwala, saloobin, diwa ng karamihan. Ang tipong pampersonal ay naisillid sa de-kahong “smooth interpersonal relations” (SIR) ni Fr. Frank Lynch, habang ang karakter pambansa ay nakakategorya sa kuwadrong oryentasyong Amerikano. Sa pagsusuma ng mga eksperstong sina Frederick Wernstedt at Joseph Spencer sa kanilang teksbuk, The Philippine Island World (1967): ang Pilipinas “is a unique country, of the ancient Orient, but more wholly integrated into the world of the Occident than is any other Asian country? (1967, 135).

Pinuri nito ang pagpasok ng Ingles bilang “lingua franca,” na tahasang kumulong sa kultura sa ilalim ng Amerikanisasyon. Bagamat umunlad raw ang ekonomya base sa tradisyong Malay na sadyang Hispanicized at Americanized, inamin ng mga geographers na nagpatingkad ito ng “internal pressures in such problem zones as agrarian tenancy, capital control, political structure, and social custom” (1967, 297)— ibig sabihin, tumindi’t lumala ang pagtatagisan ng mga uri sa lipunan, ng grupong makapangyarihan at mariwasa laban sa maraming pulubing pinagsasamantalahan. Samakatuwid, litaw ang “structural differentiation” sa posisyon at ginaganap na papel ng mga pangkatin sa lipunan, pati ideolohiyang kinakasangpan nila.

Sinkretikang Akda

Pinaghalong balat at inalupan, o buto’t laman? Lumilitaw na ang sukatan ng modernidad ay hango sa Kanluran, sa hegemonya ng burgesyang namumuno sa industriyalisadong lipunan. Sa pagtagumpay ng uring kapitalista, nalusaw ang ordeng piyudal at Kristyanong ideolohiyang kaakibat nito. Ito ang base materyal ng modernidad, na naging imperyalistang sandatang “modernisasyon” noong panahon ng Cold War. Laganap ang krisis ng lumang daigdig, saklot ng pragmentasyon at introbersiyon sanhi sa dominasyon ng indibidwalistikong interes. Bukod sa sopistikadong teknolohiyang nasaksihan sa WW1, ang produksyong pangmasa (assembly line), namayani’t sumidhi sa larangang publiko o sosyedad sibil ang mga teorya ng relativity (Einstein), seksuwalid & “unconscious” (Freud), kritika nina Marx

page1image18305920

2

& Engels, sampu ng pagdiin ni Nietzsche sa drama ng kamalayang artista na lumilikha ng realidad tiwali sa matandang realismo noong epoka ni Reyna Victoria—sining ang siyang lumilikha ng buhay, ang realisasyon ng sarili—naging pinakaimportanteng katangian ito ng modernidad bilang pluralisasyon ng pangitain-sa-mundo, ng Wletanschauung.

Nailunsad na ito ng mga Propagandista—Rizal, del Pilar, Jaena—hanggang kina Mabini, Isabelo de los Reyes, Lope K. Santos, atbp.—ang pangangailangang mabuwag ang monolitikong orden ng kolonyalismong Espanyol. Isinakatawan ito sa Katipunan at rebolusyong armado laban sa Estados Unidos hanggang binitay si Hen. Macario Sakay (1906) at rebelyon ng Moro noong 1913. Ngunit napatda, naputol ang kilusang yumari ng katutubong modernidad. Humalili ang Amerikanisasyong ng kolonya. Nugnit hindi ito pagkakataong historikal na tunay na magbabago ng relasyon ng mga tao at personalidad. Ito’y tugon sa problema kung paano pangangasiwaan ang isang kolonyang puno ng taong-may-kulay, hindi puti o Europeo, sa gayon mababang uri, hindi sibilisado, kailangang pasunurin at sanayin.

Paano pamamahalaan at kokontrolin ang katutubong populasyon? Sa halip na todong paghahari ng liberal o utilitaryang gawi, saloobin at halaga, nalimitado ito sa edukadong minorya na dinisiplina upang magsilbi sa burokrasya at institusyon ng adminitratibong kolonyal. Sinanay ang ilang pensionado, guro, abogado’t teknikal na katulong upang patakbuhin ang aparato ng gobyerno, militar, pulisya, korte, bangko, komunikasyon, transportasyon, atbp. Pinatili ang sistemang piyudal, ang pribadong pag-aari ng asyenda’t plantasyon ng asukal, niyog, abaka, at iba pang produktong pang-eksport. Kaya nang ipatupad ang Jones Law noong 1916, nahirang sa lehislatura ang mga miyembro ng mga dinastiyang siyang ugat ng kasalukuyang naghaharing oligarkiya.

Sa nabuong balangkas ng sosyedad buhat 1898 hanggang 1935 Komonwelt at pagsuko ng Bataan at Corregidor noong 1942, anong klase ng modernidad ang matatagpuan? Banggitin dito ang estilong modernista sa kultura: punksyonalismo sa arkitektura, musikang atonal, manerismo o abstraksyon sa sining biswal, stream of consciousness sa nobela, vers libre, sopistikadong paggamit ng teknikal na metodo, introbersiyon o matinding pagdududa’t pagtatanong sa sarili salungat sa romantisismong barokong masisilip sa El Filibusterismo o sa Spoliarium ni Juan Luna, na bunga ng ideya’t sentimyentong nasagap nila sa Europa noong panahon ng mga anarkista’t simbolistang makata.

Sa pangkalahatan, hindi tayo dumaan sa landas ng mga bansang Europa. O maski sa bansang Hapon ng isinabalikat nito ang modernisasyon simula 1873. Bakit wala itong masilakbong suhetibismo sa atin? Bakit mahinang pitlag ng reflexibidad lamang ang masasalat sa mga unang pagsubok nina Jose Garcia Villa at Galo Ocampo? Bakit iba o nagsasarili ang kilatis ng “modernidad” na bumulas sa panahong nagsusumikap makalaya ang sambayanan sa pamatok ng kolonyalismong Amerikano at mga kakutsabang subalterno nito? Retorikal na tanong ito; simpleng sagot ay iba ang daloy ng kolonisadong lipunan batay sa paghahati’t tunggalian ng mga ibat ibang uri, sektor, pangkat at sa magkahalo’t di-singkronisadong moda ng produksyon at reproduksiyon. Hihimayin natin ang masalimuot na habi ng kulturang ito.

3

Paghimay sa Buhol ng Panahon/Lugar

Sinumang mangagahas mag-ulat tungkol sa sitwasyon ng mabilis na pagbabago sa ating lipunan ay sadyang nakikipagsapalaran. Nakatindig siya sa gitna ng agos ng mga pangyayaring dumarating habang nagsisikap ilarawan ang kanyang nakaraan. Produkto ng panahon at lunan, ang kamalayan niya’y nakasalalay sa sapin-saping dagsa ng mga aksyon, diskurso, tunggalian ng iba’t ibang lakas. Kaya anumang bunga ng pagmamasid, pagkukuro’t paghuhusga, ay pang-sumandali’t bukas sa pag-iiba’t pagbabago. Sa gayon, ang kaisipan hinggil sa modernidad ng ating bansa ay nakasalang sa masalimuot na naratibo ng ating kasaysayan bilang bansang namumukod sa ibang bansa, taglay ang sariling katangiang katutubo’t sariling tadhana.

Ngunit mayroon na ba tayong napagkasunduang naratibo ng ating pagsasarili? Mayroon ba tayong sariling pagtaya’t gahum tungkol sa uri ng ating kolektibong karanasan ngayon, noong nakalipas na mga siglo, at pangitain ng kinabukasan? Hiram lang ba sa Kanluran—sa Espanya at Estados Unidos—ang ating pananaw o sensibilidad tungkol sa ating pagkatao bilang bayang may natatanging nakalipas at natatanging paroroonan? Sa tingin ko, ang kulturang modernidad ng Pilipinas ay hindi isang paralisadong ideya kundi isang proseso, isang nililikhang gawain na nakaangkla sa nakalipas na karanasan na siyang ugat at binhi ng niyayaring istruktura ng bagong mapagpalayang kaayusan. Hindi utopya kundi relasyong panlipunang kung saan ang kaganapan ng isang indibidwal ay nakasalig sa kasaganaan at kalayaan ng lahat.

Mahihinuha na ang tema ng modernidad ay sadyang istorikal at may oryentasyong pangmadla. Salungat sa indibidwalistikong saloobing umuugit sa ordeng liberal/neoliberal ng kapitalismong global, ang modernidad ng isang bayang nagsisikap makahulagpos sa minanang kolonisadong mentalidad at praktika ay katambal ng proyektong liberasyong pambansa, ng nasyonalista’t demokratikong pag- aalsa laban sa kolonyalismo’t imperyalismong negasyon ng ating sariling pagkatao’t dignidad.

Maisasaloob na dalawang pagsipat sa panahon ang naisusog ng mga bayani. Isa, sa “Kung Anong Dapat Mabatid” ni Andres Bonifacio. Ipinagunit niya na sa kagandahang-loob ng mga katutubo, pinakain at kinalinga ang mga kongkistador hanggang umabuso’t sinamsam ang ating kayamanan, at hindi na nakuhang magpasalamat at suklian ang pagkamapagbigay ng ating mga ninuno. Samakatwid, himagsikan ang makapagdudulot ng katuturan sa agwat ng panahong nakalipas at ngayon. Kilos at gawa ng mga anak-ng-bayan ang makahihilom sa kakulangan ng naratibo, ang mga puwang o siwang na hindi pagkilala ng pakikitungo natin sa dayuhan. Sa panig ni Rizal, sa kanyang anotasyon sa historya ni Morga at dalawang akda tungkol sa indolensiya ng mga Pilipino at paghula sa lagay ng bayan makaraan ang isang siglo, hinagap ni Rizal na sa balikatang pagsisikap maibabalik ang mala- utopikong lipunan bago dumating ang Espanya (Agoncillo 1974). Samakatwid, sa kolektibong proyekto madudulutan ng kahulugan ang kawing ng mga pangyayari, at maibabalik ang pagtutugma ng sarili at mundo.

Kapwa nakatuon sina Bonifacio at Rizal sa karanasan ngayon, sa buhay ngayon, hindi noong nakaraan. Kapwa natuto sa mga turo ng pilosopiya ng Kaliwanagan (Enlightenment) at rebolusyong Pranses, ang importante ay kamalayang humaharap sa

page3image18286656

4

kasaysayan, ang pakikisangkot ng karakter sa nangyayari, at pagsusuri kung lihis o lapat ang dalumat sa kalikasan ng mga nagaganap. Ang retorika ng modernidad nila ay dinamikong pagtitimbang sa halaga ng kostumbre’t tradisyon ngunit hindi konserbatibong kumakapit doon bilang transendental na katotohanang dapat laging sundin. Bagkus lumilingon doon upang mahugot ang binhi ng kinabukasan, pinipiga’t ginagamit ang salik noon upang buuin ang makabagong yugto ng kasaysayan. Sumisira upang lumikha—ito ang buod ng rebolusyong ipinanukala. Nakalubog sa kamalayang indibidwal ngunit hindi narisistikong obsesyon ang dumurog sa lahat, tulad ng mga nihilistang ideolohiya na binabalewala ang materyales na nakapaligid upang isuob iyon sa absolutong mithi. Taglay ng modernistang kritika ng ating rebolusyon ang maingat na pagkilatis sa tradisyon upang mapili ang mabuti sa salubungan ng mga kontradiksiyon at maiangat ang katayuan ng lahat sa mas masagana at mabisang antas ng kabuhayan.

Matris ng Mga Kontradiksyon

Pangunahing suliranin ang hinarap ng intelihensiyang katutubo ng masugpo ang armi ng Republika sa pagsuko ni Hen. Aguinaldo. Paano maipagpapatuloy ang rebolusyonaryong adhikain nina Rizal, Bonifacio, Mabini at Sakay sa panahon ng okupasyon/pasipikasyon? Paano maimumulat at maimomobilisa ang sambayanan upang maigupo ang dayuhang sumakop at itindig ang isang nagsasariling gobyerno, demokratikong ekonomya at humanistikong kultura? Paano malilikha ang hegemonya ng isang diwa’t kamalayang mapagpalaya sa gitna ng piyudal at kumprador- indibidwalistikong pundasyon?

Tatlong lapit sa pagtugon sa palaisipang ang mailalahad dito, sa panimula: Una, ang alegorikong pagtatanghal sa sitwasyon ng bayan. Pangalawa, ang realistiko’t didaktikong paraan, sampu ng paggamit sa kulturang pabigkas, o pistang pangkultura ng balagtasan. Pangatlo, ang diskursong pedagohikal-agitprop ng United Front ng Philippine Writers League, at sosyalistang pagsubok ni Amado V. Hernandez. Kalakip dito ang paglulunsad na malalimang diskurso hinggil sa layon ng sining, ang etiko- politikong prinsipyo ng mapagpalayang estetika, na sinimulan ni Salvador P. Lopez sa kanyang librong Literature and Society at ipinagyaman ni Carlos Bulosan sa kanyang mga sanaysay at katha. Sa lohikang mahihinuha sa ibat ibang paraan ng paglutas sa krisis ng bansa, mailalarawan natin ang buod ng singular na mapagpalayang modernidad na may tatak Filipino.

Paano maimumulat at maimomobilisa ang bayan sa gitna na pagsuko ng Republikang pinamunuan ni Hen. Aguinaldo? Paano makayayari ng panibagong egemony o gahum, ibig sabihin, ang lideratong moral at intelektuwal ng masang produktibo (manggagawa’t magsasaka) sa isang nagkakaisang hanay?

Ipinatapon sa Guam ang mga ilustradong irreconcilables na sina Mabini,Artemio Ricarte, Pablo Ocampo, atbp, Dahil sa mabagsik na Anti-Sedition Law ng Nob. 4, 1901, at Brigandage Act ng Nob. 12, 1902, na ipinataw laban sa mga gerilya ni Hen. Macario Sakay na pinaratangang “tulisan,” samakawid walang makatwirang rason upang tumutol sa soberanyang Amerikano (Agoncillo & Guerrero 1970, 284-95). Sa istriktong sensura, napilitang ipasok sa alegoryang paraan ang publikong protesta ng mga mandudulang sina Juan Abad, Aurelio Tolentino, Juan Matapang Cruz, atbp. Nabilanggo’t pinagmulta sina Abad at Tolentino, gayundin ang may-ari’t editor ng El Renacimiento. Pinakatanyag ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas. Malinaw ang

5

impluwensiya ng sensibilidad pangkasaysayan ni Rizal sa sarsuwelang ito, na nilapatan ng mga eksenang may pagbabalat-kayo’t panaginip na hiram sa aparatong teknikal ng sainete, opera, bodabil, moro-moro, atbp. Tulad ng paglilihim ng tunay na identidad ni Simoun sa El Filibusterismo’t hiwagang pagbababalik ng kaluluwa ng mga biktimang pinaslang ng kolonyalismo, ginamit ni Tolentino di-tuwirang pagbabangon ng sambayanan, sa pamumuno ni Taga-ilog upang maligtas ang Ynang Bayan sa huli. Natulak si Malaynatin, ang kasalukuyan, na sumang-ayon sa hiling ng madlang kaluluwang bumangon sa kanyang panaginip, pati na Haring Kamatayan, upang tigilan ang paglalaban ng madla upang mapalaya ang Ynang Bayan sa mananakop (Medina 1972, 211-16). Sa alegoriya, ang tunay na problemang inasinta ay ang tunggalian ng mga nasyonalistang puwersa laban sa mga ilustradong umayon sa kapangyarihan ng Estados Unidos: sina Pardo de Tavera, Pedro Paterno, Felipe Buencamino, Benito Legarda, at iba pang dating kasapi sa Republikang Malolos. Walang kolektibong pagpapasiya kung hati ang intelihensiya at ipinag-aaway-away ng Amerika ang mga katutubo. Lubhang masahol na kasalanan ang pagtataksil, ang pagkatraydor, na tila masisinag sa ginawang linlang ni Dr. Dominador Gomez sa kampon ni Sakay, kahalintulad nina Paterno’t Buencamino.

Sa sarsuwelang Bagong Kristo matagumpay na naisusog ni Tolentino ang proletaryong prinsipyo ng pag-aklas sa kapitalistang mananakop, bagamat alegoriyang hango sa pasyon, senakulo’t pagbasa ng nakalipas na siglo. Masalimuot ang pahiwatig ng alegoriya, kung isasaisip ang paunawa ni Walter Benjamin na siyang metodo ng paglalahad sa isang mundong tinggagalan ng kahulugan, inalisan ng espirit at wagas na kanbuhayang makatao (Jameson 1971, 70-71). Sapilitang sekularisasyon ang mahihinuha sa pag-iral ng alegoriyang estilo. Kung sa bagay, ang modang ito kaakibat ng didaktiko’y mapanturong moda’y laganap na sa gawaing ebanghelyo ng mga misyonaryong Dominikano, Francisco, Hesuwita, atbp. Laganap ang pangangaral sa sermon at edukasyong umiiral mula pa dumating sina Fr. Urdaneta kasama nina Legaspi’t Martin de Goiti. Gayunpaman, mamamalas sa Bagong Kristo na dumudulog na ang awtor sa pag-alsa’t paglago ng proletaryong uri.

Ang “drama socialista” ni Tolentino noong 1907 ay maituturing na bugtong- anak ng Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Pakinggan ang tila talumpating politikal ni Jesus Gatbiaya sa wakas ng dula:

Mabuhay ang mga obrero sa sanglibutan!....

Ang araw na ito, unang araw ng Mayo, ay araw na pinipintakasi ng lahat ng obrero sa sanglibutan. Sa mga sandaling ito hindi tayo lamang ang nagsasaya. Akalain ninyong nagsasaya ngayon ang lahat ng mahirap sa balat ng lupa. At ano ang ipinagsasaya? Walang iba kundi ang pagkakaisang-loob, at pagkakaisang-layon ng lahat ng obrero sa sangsinukuban....Huwag tayong magpahuli, tayo’y umanib at sumabay sa kanila upang tayo’y lumusog at maging katawan din ng nasabing sangkataohang hari.....

Katotohanan, katotohanang sinasabi ko sa inyo, na ang alin mang bayan, kapag nagkadalawang balak, na ang isa’y pawang mga poon, at ang isa nama’y pawang mga alila, ang bayang iyan ay maasahang patay na, bangkay na mistula at wala nang ibang mahihintay kung di na lamang ang mapanglaw na araw ng libing. (1975, 218).

Binalangkas ng Kathambuhay

6

Sanhi sa pagsikil sa teatro at iba pang palabas, nawalan ng awdiyens at tagapanood ang propagit na dula. Maselan ang mga pagpupulong sa sperong pampubliko hanggang tuluyang pagkadakip at pagbitay kina Hen. Sakay at kapanalig. Ang 1907 batas sa pagbabawal ng pagladlad ng bandilang Katipuna ay hindi binawi hanggang 1919. Sa buong unang dekada hanggang pagtatag ng Asamblea noong Oktubre 16, 1907, ang mga lathalain ang humalili sa tulang pambigkas at dulang itinatanghal bilang instrumento ng kamalayang mapagpalaya. Bagamat may paghihigpit, kumalat ang mga peryodiko’t magasin na kinagiliwan—pagsambulat ng pagnanasang maibulalas ang tinitimping damdamin, sentimyento’t pagnanasang makapagsalita’t makipagbalitaa’t makipagtalastasan sa kapwa tungkol sa matinding pagdurusa’t paghangad ng ginahawa’t ligayang ipinagkait ng mga Kastila sa mahigit tatlong dantaong pananakop at pagpapahirap sa buong sambayanan.

Maipagninilay na ang pamumulaklak ng nobela mula sa halimbawa ng Noli Fili ay utang sa ilang hakbang ng kaunlaran. Bukod sa pagrami ng palimbagan at libreria ng mg librong inangkat mula sa Europa at ibang bansa, nawala na ang sensura ng gobyernong teokratiko. Nahikayat din ang mga manunulat, sa tangkilik ng Republika, na ibuhos ang kanilang imahinasyon at dalumat sa pagsusuri’y paglalarawan ng mabilis na mga pangyayari sa kapaligiran na tiwalag sa romantikong daigdig ng corrido, pasyon, duplo. Lumabas ang mga unang nobela Tagalog nina Gabriel Beato Francisco, Lope K. Santos, at Valeriano Hernandez Pena sa lingguhang Ang Kapatid ng Bayan noong 1899-1901, at iba pang lathalain. Sabay ring bumulas ang mga nobela sa ibang wika (Pampango, Ilokano, Cebuano, Hiligaynon). Nakatulong na mahigit ang libreng edukasyong pampubliko na lumago mula 177,000 estudyante noong 1897 hanggang 530,000 noong 1913; nagdoble ang mga taong marunong bumasa sa pagitan ng taong 1903 hanggang 1918.

Nagsilbing laboratoryong eksperimental sa pagbuo ng makabansang gahum ang nobelang Banaag at Sikat (1904) ni Lope K. Santos at Pinaglahuan (1907) ni Faustino Aguilar. Makulay ang buhay at gawa ni Santos: naging unang pangulo ng Union del Trabajo de Filipinas UTF) at patnugot ng peryodikong Muling Pagsilang na naglathala ng maraming akda tungkol sa unyonismo mula sa Europa. Bagamat napaghinalaang nasulsulan siya American Federation of Labor, si Santos ay sinuporta nina Isabelo de los Reyes at Dominador Gomez. Kasapi si Santos sa rebolusyonaryong tropa sa Laguna at Batangas—hindi ilustradong nagbabad sa Espanya—at nangasiwa (katulong ang beteranong Hermenegildo Cruz) ng isang “Paaralan ng Sosyalism” (itinuro roon ang mga aralin nina Marx, Zola, Reclus, Gorki, pati na si Karl Kautsky) noong unang dekada.

Itinampok ni Santos sa nobela ang mga ideyang inani sa mga nabanggit na awtor sa pakikipagtalastasan nina Delfin, peryodistang makasosyalista, at Felipe, isang anarkista. Kapwa nakasilid at nakasadlak ang dalawa sa masalimuot na usaping palasintahan, na siyang pain o panghalina sa madlang mambabasang nahirati sa mga romantikong pakikipagsapalarang hilig. Sila ang mga “bayani ng katubusan,” ng pagbabagong-buhay. Ngunit hindi ito tahasang nailarawan sapagkat ang tiyakang hinimay at sinuri ay ang patriyarkong ugali at pamantayan ng pamilya at ang kostumbre sa pagmamana ng ari-arian, sa panig ng mayamang Meni at amang Don Ramon. Tumpak ang puna ni Jim Richardson na kahawig ng isip ni De Los Reyes, ang sosyalismo ay walang iba kundi ang prinsipyong ligal ng pagkakapantay-pantay, sa pangitain ng liberalismong moralidad ng Kaliwanagan (2011, 22). Kaya sa palagay ni Delfin, ang Konstitusyon ng Estados Unidos ay umaapaw sa mga sosyalistang mithiin,”

7

at ang gobyernong Amerikano ay tuwirang nakasalig sa mga prinsipyong sosyalista” na higit pa sa bansang nagpapanggap na sosyalista. Ito ang isang dahilan na halos walang matipunong kritika sa manaakop ang nobela.

Diyalektika ng Indibiduwal at Madla

Napatunayang mabisa ang Banaag at Sikat sa pagkalat ng mga kaisipang anti-kapitalista—3,000 kopya ang nabili sa ilang linggo lamang pagkalabas ng nobela. Marahil, mas makahulugan ang pagmuniin na ang sirkulo ng mga peryodista, manunulat, impresores, at unyonista’y kabilang sina Crisanto Evangelista, Domingo Ponce at Cirilo Bognot, mga tagapagtatag ng Partido Komunista ng Pilipinas noong sumunod na dalawang dekada (Saulo 1990, 6-9). Bago pa man dumating sina Tan Malaka at James Allen (Sol Auerbach), malusog at mayaman na ang kaalamang mapagpalaya ng uring mangagawa’t artisano sa kalunsuran ng Pilipinas sa yugtong ito ng kasayayan.

Ang makatuturang naitanghal ni Santos sa nobela yaong wala roon o naipahiwatig lamang: ang pagkakalapat ng teorya at praktika. Ano ang nararapat pag- ukulan ng matamang pagkukuro sa mabuting pagkakatugma ng kamalayan at kapaligiran, ng simulain at pagkilos? Sa kabanatang “Dilim at Kaliwanagan,” nasaling ang pagkakaiba ng rebolusyong sosyal sa rebolusyong pampulitika sa diskusyon ng magkaibigan. Sambit ni Felipe, “panahon na ngayon ng ating Rebolusyong sosyal, sapagkat sa akala ko’y puno na sa pagtitiis ang ating ma maralita.” Sagot ni Delfin: ‘Hindi pa marahil , sapagkat hindi pa nagsisikilos nang kusa; hindi pa sumsigaw sa kanila ring bibig. Nangangailan pa ng mga taong hirang, ng mga bayaning tagaakay, tagasulsol at uliranin.” Samakatwid, wala pang integral na dalumat upang palayain ang sarili.

Maingat si Delfin sa pagtaya sa antas ng mobilisasyon ng masa; tinitimbang niya kung may saloobin o pagnanais na magbago ng buhay ang masa kaagapay ng kanilang dinaramdam. Kailangan pa ang edukasyon, disiplina, kabatiran sa transpormasyon ng pamumuhay. Sa panig ni Felipe, kailangang buwagin ang anumang poder o “kapangyarihang makagagambala sa pagkaganap ng tunay at katutubong kalayaan ng tao,” alalaong baga’y ibalik ang likas na pakikipamuhay ng walang estado o institusyong mamumuno o mangangasiwa. Alisin man ang pribagong pag-aari, nariyan pa rin ang kapangyarihan “ng iba sa iba/“ Sa anarkistang pag-iisip ni Felipe, “Ang sarili lamang ang dapat makapangyari sa sarili....” Sumasang-ayon si Delfin sa ultimong adhika ni Felipe, ngunit hindi pa napapanahon, sa tingin niya, at isinaad ang isang tanawing kasintunog ng ebolusyonaryong iskema ni Auguste Comte o ng mga alagad nina Herbert Spencer at mga ebolusyonaryong repormista :

...hindi pa araw ito ng ganap na Rebolusyon. Ang buhay ng mga lahi, ang lakad ng mga bayan, ay nagdaraan sa tatlong baitang ng panahon: una, ang panahong lahat ay iniaasa at iniuukol ng tao sa Maylikha.” Pangalawa, ang epoka ng mga bayani, at pangatlo, ang lahat ay galing sa lahat at mauuwi sa lahat—epoka ng komunismo. Payo ni Delfin: “Iangkap mo sa ating lahi at bayan ang tatlong baitan na iyan, at makikita mong iisa pa ang ating nalalampasan. Kasalukuyan pa tayong nagtutungtong sa pangalawa ng iisang paa, habang di pa naaangat ang isa sa una (1960, 538-39).

8

Ang naturol na baitang-baitang na pagsulong ay halaw sa linyadong pagsukat ng kasaysayan ng kahayupan nagmula sa mga imbestigasyon ni Charles Darwin. Subalit hindi angkop ito sa kasaysayan ng lipunan na batay sa kontradiksyon ng mga uri buhay maihiwalay ang nagmamay-ari ng mga gamit sa prodyksyon at ang mga walang-pag-aaring mangagawa. Kailangan ang isang diyalektikag paraan ng pagsusuri upang maiitindihan ang problema ng modernidad sa atin. Sa puntong ito, ang ambag ng nobelang Pinaglahuan ni Aguilar ay natatangi.

Maidadagdag na parikalang interpretasyon ang mahuhugot kung isasaisip na ang anarkista’t sindikalistang ideolohiyang pinag-uusapan ng dalawang magkaibigan ay kapwa lihis o salungat sa alitan ng magulang at anak, at lumulutang sa itaas o ibaba ng kalakarang palasintahan. Balighong pagbubuhol ng dalawang hibla ng naratibo kundi babasahin na sinadyang pag- aayos ito. Ibig ipahatid na malaki ang agwat ng mga kaisipan nina Delfin at Felipe sa kapaligiran, sa daloy ng kalakaran

Kasukdulan, Tapos Kakalasan?

Kakaiba ang lapit ni Aguilar sa suliraning kontra-egemonya. Bagamat tinalakay pa rin sa banghay ng nobela ang hidwaan ng magulang at anak, tumambad ang tandisang tema ng makabagong nobela ni tinurol ni Lukacs: ang problema ng indibiduwal sa mundong walang tiyak na kahulugan o halagang pumapatnubay sa lahat, walang bathala o diyos o anumang batayan nagdudulot katwiran o katuturan sa lahat. Kung sa alegoriya ng mga sarsuwelang rebelde nagkawatak-watak ang mga nadaramang bagay at kahulugan nito, sa nobela naligaw ang tao sa isang mundong kakatwa’t banyaga, hindi mahulo kung saan nanggaling at saan patutungo.

Sinikap ng nobelistang makatugon sa krisis ng lipunang naitulak sa makabagong panahon. Ang problema ng bayaning nangungulila’t giniyagis ng pagkabahala’t pag-aalanganin, ay masisilip sa katayuan ng protagonistang mayamang si Rojalde. Litaw na kinasangkapan din ang pag-iibigan nina Danding, ang mayamang kasintahan, at Luis Gat-buhay, ang pulubing organisador ng unyon sa isang kalakal na pag-aari ng isang Amerikano, at inilarawang maigi ang maalab na sintahan ng dalawa, binigyan ni Aguilar ng malaking puwang ang realistiko’t sikolohikong analisis sa malikot at mapusok na damdamin ng kumprador-usurerong Rojalde na, bagamat matagumpay sa pagsuyo sa mga magulang ni Danding, ay bigo naman sa pagtamo ng kaganapan: ang anak ni Danding ay anak nila ni Luis, ang nabilanggo’t namatay na katipan.

Masinop ang pagtatagni-tagni ng mga pangyayari, dramatiko’t kapana- panabik ang pagsunud-sunod ng mga tagpo sa dalawang banghay ng pag- iibigan nina Danding at Luis, kaalinsabay ng maniobra ng tusong Rojalde upang masagkaan ni Rojalde ang kanilang pag-iisang-dibdib. Kasakiman at patriyarkong kalupitan ang sumugpo sa marangal at busilak na pagmamahalan ng dalawang biktima ng sistemang sumusuob sa salapi’t makahayup na pagmamalabis. Mala-Kristo ang pagkasawi ni Luis, himatong na sakripisyo lamang ang mga bayani ng kaligtasan ng uring inaalipin ng dayuhang kapitalista. Sa malas, wala pang kolektibong kapasiyahan at lakas ang mga bisig na yumayari ng produktong nagpapayaman sa kapitalista-kolonisador, bagamat

9

inaangkin pa rin nila ang katapangan, katatagan, at makataong paninindigan na siyang tutubos sa dinuhaging lipunan sa kinabukasan.

Senyal na dalisay na pagnanais ng kalayaan ang anak ni Danding at Luis, sagisag ng minimithing pagbabago. Nang manalo ang Partido Nacionalista (PN) nina Quezon at Osmena, sa bisa ng islogang “kagyat, ganap at buong kasarinlan,” patunay na matindi’t malaganap pa rin, mula 1907 hanggang 1922. Isang paraan ito upang malinlang ang sambayanan. Ang Asambleyang Pilipino na pinamunuan ng mga NP politiko, ang bagong prinsipalya na nagsilbing instrumento sa madaling pangongolekta ng buwis upang mapondohan ang administrasyon kolonyal. Patuloy na namayani ang uring panginoong maylupa. malaking burgesiyang komprador, at burokrata-kapitalistang pangkat nina Quezon, Osmena at Roxas hanggang sumabog ang Pangalawang Digmaang Pandaigdig.

Namulaklak ang nobela sa kabila ng mga batas kontra-Sedisyon at Bandolerismo, at kasong nagparusa sa pabliser at editor ng El Renacimiento noong 1908. Naging komersiyalisado ang sarsuwela’t humina na rin ang pamimili ng nobela. Ang Filipinisasyong inilunsad ni Taft ay humantong sa pagdami ng mga Filipino sa burokrasya (laluna sa administrasyon ni Francis Burton Harrison, 1913-21).Nang ipasa ang Jones Law ng 1916, nagkaroon ng limitadong awtonomiya—palsipikado, sa tingin ng iba, sapagkat sa bisa ng “malayang kalakalang” ipinataw ng Payne-Aldrich Act noong 1909, sinagip ang bulok na sistemang agrikulturang piyudal na pumigil sa anumang industriyalisasyon, ugat ng katayuang dependienteng lipunan hanggang ngayon.

Sintomas marahil ng mga ilusyon hinggil sa pagkahuwaran ng U.S. bilang demokrasya ang “Ang Beterano” ni Lazaro Francisco. Paniwala ang ilang awtor sa ideyang kung makikilala lamang ang katapangan at kadakilaan ng Pilipinong marunong magsakripisyo para sa uliraning halimbawa ng Estados Unidos, bibigyan ng kasarinlan ang Pilipinas. Tandisang indibiduwalismo ito: ang usaping panlipunan ay malulutas sa panloob na moralidad ng bawat indibiduwal, laluna kung matalino’t taglay ang dugong maharlika sa panig ng Amerikanang si Bertha Carvel, at pagkamasunurin sa Punong Puti ni Arcadio Pulintan. Tugon ng binibini: “Ibibigay ko ang buo kung buhay sa ikapagiging dapat ko sa mga dakila ninyong pagtuturing” (1998, 156).

Bago naitatag ang Komonwelt noong 1935, madugong pakikibaka ang yumanig sa buong bansa. Nagpakita ang mga manggagawa sa Maynila at mga magsasaka sa Gitnang Luzon, Timog Luzon, Bisaya at Mindanaw ng espontanyong karahasan, kaalinsabay ng rebelyon ng mga Colorum sa Mindanao at sa Pangasinan noong 1923-24, 1931; sa mga pabrika ng asukal sa Negros Oriental, Negros Occidental, at Iloilo. Noong May 2-3, pumutok ang insureksyon ng mga Sakdalista sa Laguna, Rizal, Kabite, Tayabas at Bulacan, na kasangkot ang maraming pesante, magsasaka’t trabahador. Dito lumantad ang isang tipo ng pagkakawing ng sining at pulitika sa katauhan ni Benigno Ramos, tagapundar ng Partido Sakdalista.

Pananagutan ng Sining

10

Kung babalik-tanawin, ang arte poetikang sinusunod ng henerasyon nina Lope K. Santos, Inigo Ed. Regalado at mga kapanahon. ay hango sa tradisyong inilatag ng mga Griyego’t Romonang pantas. Ayon kay Julian Cruz Balmaseda, “Ang tula ay isang kaisipang naglalarawan ng kagandahan, ng kariktan, ng kadakilaan,” na kailangang magtipon-tipon sa isang kaisipan (2013, 58). Abstraksyong walang laman ito kung hindi isasakonteksto sa isang tiyak na panahon/lugar. Sa pagtalakay sa paksa ng anong uri ng modernidad mayroon tayo, naimungkahi ko na ito’y isang dulo ng kontradiksiyon, kasanib sa naratibo ng imperyalismo/monopolyo kapitalismo. Walang modernidad o kamalayan-sa- sarili ang kolonisadong lipunan kundi yaong hiram o dulot ng Kanlurang sibilisasyon. Samaktuwid, ang mapagpalayang kilusang lilikha sa modernidad ng mga taong sinakop ay magtataglay ng dalawang katangiang bubuo sa pangkasalukuyang kultura: realistiko’t popular.

Madaling matarok ang dimensiyong pagka-popular: naiintindihan ng masa, ginagamit ang anyo ng kanilang komunikasyon, ipinahahayag ang buod ng kanilang paninindigan. Sa dimensiyong reaistiko, madaling mawatasan ang aspeto ng pagka-realistiko: kongkreto sa kalawakan ng detalyeng nailarawan, ibinubunyag ang sanhi ng mga pangyayari, ipinapakita ang dominanteng pagtingin na angkin ng mga naghahari. Nasipat natin itong naibadya ng mga nobelang natukoy sa una. Ang mga kaibuturang katangian ng radikal na sining ay hindi pa ganap na naisisiwalat sa nobela nina Santos o Aguilar, at utopikong pahiwatig pa lamang sa mga alegorikong dulang nabanggit. Ano ang mga elementong kailangan pang linangin ay: pagsusuri sa punto-de-bista ng uring taglay ang pinakamasaklaw na kalutasan sa mga masidhing suliraning humahamon sa bayan, ipagdiinan ang dinamikong pagsulong ng lipunan, pagpupunyaging igiit ang pinakaprogresibong paninindigan upang makamit nito ang pamunuan, iangkop ang tradisyon sa kasalukuyan na maiintindihan ng lahat, paglipat ng mga naisakatuparang kagalingan sa mga pangkat na nakikibakang makagabay sa buong bansa—sa madaling salita, ilipat ang liderato ng lipunan sa uring proletaryo/manggagawang siyang susi sa kaunlaran at tunay na kasarinlan. Paano naisagawa ito nina Jose Corazon de Jesus, tawag nating “Batute” rito (1896-1932), at Benigno Ramos (1892-1945)?

Puso’t Kaluluwa Nagsandata

Pinakatanyag sa timpalak-balagtasan (circa 1924) noon, si Batute ay
abogado’t peryodista na kadalasa’y lumahok sa mainit na usaping pampulitika
sa tuwiran o paambil. Nakalubog din siya sa kapitalistang milyu ng kalunsuran.
Sa panahon ng mass produksyon ng anumang maipagbibiling bagay, gumaya rin si Batute sa pagsasalisi ng talata, parirala, hulagway, na may magkamukhang tabas. Naging pabrika ng palasak na berso ang mga upisina ng 
Taliba (dalawang makina sa pagtabas ng taludturan ang umaandar doon: "Buhay Maynila" at "Mga Lagot na Bagting ng Kudyapi), Liwayway, Ang Mithi, Bagong Lipang Kalabaw, at Sampagita. Naging negosyante ang makata, salamat sa modernong teknolohiya ng imprenta at distribusyon ng peryodiko't lingguhan, polyeto't libro. Naging pansumandaling libangan ang pagbabasa ng tula, o pakikinig sa balagtasan na nagdulot-aliw sa madlang dumadalo sa mga pista.

Mapanganib ang lagay ng manunulat na medyo nakaangat sa mga karaniwang obrero sa imprenta ngunit madaling maalis sa trabaho. Minsan, sinuportahan si Batute

11

ng pabliser sa isang sakdal ng Amerikanong guro; sa pangalawang kaso, tinanggal na siya nang hindi siya tumigil sa pagsulsol sa mga estudyante sa Manila North High School sa pagtutol sa panlalait ng mga Amerikano (San Juan 2015, 178). Bago pa rito, naisakdal at pinagmulta si Batute dahil sa pagtuligsa niya kay Mrs. J.F. Oliver, isang guro noong Marso 2, 1921. Sa tulang “Black and White,” at maraming tulang itinipon ni Monico Atienza (1995), masasalat ang popular at realistikong aspeto na nailahat ko. Tunghayan ang ilang taludtod mula sa “Dugo” at ‘Pakikidigma,” lathala noong 1929, halimbawa: “Ikaw’y makidigma sa laot ng buhay / At walang bayaning nasindak sa laban; / Kung saan ka lalong mayroong kahinaan, doon mo dukutin ang iyong tagumpay” (Lumbera & Lumbera 1982, 215-217). Mas mapusok at mapangahas ang himig ng boses sa “Malikmata,” kung saan ang tema ng dinamiko’t kongkretong kapaligiran ang paksa: “Hali-halili lang ang anyo ng bagay / At hali-halili ang tingkad ng kulay; / Kay rami ng ating inapi’t utusang / Sa paghihiganti—bukas, sila naman” (hinggil sa paksang-diwa ng mga sinipi, konsultahi Atienza 2006).

Lubos na bantog si Batute sa kanyang tulang “Ang Bayan Ko” (1928), nilapatan ng musika ni Constancio de Guzman, at idinagdag sa tanyag na sarsuwelang “Walang Sugat” (1902) ni Severino Reyes. Kalayaan ay birtud ng kalikasan: “Ibon mang may layang lumipad /Kulungin mo at umiiyak /Bayan pa kayang sakdal dilag /Ang di magnasang makaalpas..” (kalakip sa Cruz & Reyes 1984, 142). Hindi lamang makata ng palasintahang paksain si Batute, kundi manlilikhang masaklaw ang dalumat pangkasaysayan, litaw sa epikong tulang Sa Dakong Silangan (1928). Dalawang taon bago pumanaw si Batute noong 1932, naisulat ni Amado V. Hernandez ang kanyang “Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan” (Cruz & Reyes 146-47), na siyang naging pampasiglang sigaw ng mga demonstrador ng “First Quarter Storm” sa bisperas ng batas-militar ng diktadurang Marcos. Sinamantalang sumakay sina Batute at Hernandez sa namamayaning hilig sa sining-pambigkas hanggang hindi pa ito pinapalis ng pagkagumon sa bodabil, radyo at pelikula sa bago itatag ang Komonwelt.

Ngunit hindi si Batute o Hernandez ang kumatawan ng kontra-gahum na pakikibaka noong dekada ika-1930-40, kundi si Benigno Ramos. Lumahok si Ramos sa balagtasan noong 1926 sa kanyang “Balagtasan ng Kalayaan” (Zafra 2006, 274). Bago pa naging empleyado sa Senado bilang tagaslin noong 1917, naisulat na niya ang Pancho Villa: Maikling Kasaysayan ng Bantog at Kilabot na Taong Ito sa Mehiko. Taglay na ni Ramos ang istoriko-materyalistang pananaw na masisinag sa mga akda niya sa peryodikong Ang Bayang Filipino noong 1913 hanggang 1917. Pagkatapos magbitiw sa burokrasya noong 1930 sa kanyang pagtutol kay Presidente Quezon sa usapin ng Amerikanong pamamahala at karapatan ng mga Filipinong estudyante sa Manila High School, ibinuhos ni Ramos ang kalooban sa lingguhang pahayagan Sakdal na matapang na taliba ng sambayanan laban sa oligarkiya at kolonyalismong Amerikano. Noong Oktubre 1933, itinatag niya ang Lapiang Sakdalista na sumalungat sa panukala ng naghaharing Partido Nacionalista hinggil sa usapin ng pambansang kasarinlan at katarungang panlipunan. Nang sila’y sikilin at pigilin, naglunsad ng armadong aklasan ang masa noong Mayo 2-3, 1935 sa labing-apat na bayan ng Gitnang Luzon. Bagamat naging maka-Hapon o kolaboraytor si Ramos pagkaraang mabilanggo noong Disyembre 1939, hindi mapapasubalian ang kanyang pananalig sa nasyonalistikong demokrasya para sa nakararaming anak-pawis (Tolentino 1998).

Bukod sa matalinong pagkukuro sa pagbabago ng anyo ng sining sa mga unang tula niya, si Ramos ay likas na mapanghimagsik at mapagsubok sa pagtatambal ng kamalayan at kapaligiran. Pinagpugayan siyang “poeta revolucionario” dahil sa eksperimentasyon at pagkamakabago. Matayog at nakaantig ang mga tulang

12

“Gumising Ka, Aking Bayan,” “Panulat,” “Asyenda,” “Katas-Diwa,” at iba pa, makikilates sa “Mga Agam-Agam” (inilathala sa El Renacimiento, 28 Abril 1911) ang katangiang realistiko’t popular na sangkap sa paghikayat sa masang magkuro, sumuri, at maghinuha ng kinakailangang kilos sa pagsira ng di-rasyonal na institusyon at pagtutugma ng katwiran at ayos ng relasyong panlipunan. Ang aral o turo na naibigkis dito ay kasingkaw ng imahen o kakintalang maramdamin:

Ang taong kumita sa tulo ng pawis, sa mga paggawa at banat ng bisig ay taong marapat sa mga pag-ibig at sa pagkilala ng bawa’t may isip.

Ang mga mahirap ang pinanggalingan ng salaping hari ng nangabubuhay,
sa kanilang palad ito namuhatan
at sa tuyong bulsa’y siyang nagpayaman.

Ang bawat may milay ay nagmula muna sa buhay-hikahos ngayong nakikita. Humigit-kumulang ay nangagtamasa
ng sa mahihirap na taglay na dusa.

Ang bawa’t hangingging ng mga pagbulyaw sa mga mahirap ay isa rin namang
hukay na sa ganid na paglilibinga’t
sasaksi sa kanyang waka na mapanglaw.

Ang palad ay walang palagiang banig ni isang uupang sukat na makamit. Pagkagiring pula! Siya’t magtitindig ng api’t mamamatay sa mga malupit.

Hindi nasisilip agad ang ligaya
kung hindi magwagi sa pakikibaka. Ang mga mahirap na nananandata kung api ma’y busog sa mga pag-asa.

Tubig na malinis ang nakakatulad
ng pusong bayani ng isang mahirap, kahi’t tampisawin ng paang may burak ay hindi malabo: di mapapaglusak.

Ang pigil ng sama’y nasa dakong huli,
at kung sa gayon ma’y laging nagwawagi
asahan at bukas nama’y mga api
ang magtatagumpay at hindi ang imbi. (Ramos 1998, 13-14)

Dalawampung taon pa ang magdaraan bago pumutok ang masigabong martsa ng bayan sa Kaarawan ng Paggawa na idinakila ni Ramos sa kanyang tula. Binuo at

13

pinamunuan ng Partido Komunista ang aksyon, na winasak ng papet na konstabularya ni Quezon sa utos ng imperyalistang Amerikano. Maraming inaresto’t ibinalanggo. Ulat ni Amado Guerrero: “Ang Partido ay ipinagbawal ng papet na Korte Suprema at ang mga lider ay sinintensiyahang mabilanggo [noong 1932]. Gayunman, sa kabila ng pagbabawal sa Partido, sumiklab ang mga espontanyong pagbabangon ng mga magsasaka tulad ng naganap sa Tayug, Pangasinan, noong 1931 at ng ibinunsod ng mga Sakdal” (1970, 52-53) noong 1935, na naitalakay na sa unahan.

Aklasan: Pagsasanay sa Himagsikan

Inihudyat ng mga pagbabalikwas ng nakararaming mamamayan na nakahulagpos na sa antas ng rebolusyong Pranses ang modernong kabihasnan at humhangos na sa yugto Komunidad sa Paris ng 1871. Magkatalik na ang uring magbubukid, manggagawa’t intelektuwal sa kalunsuran sa nagkakaisang pagsalakay sa kapangyarihang piyudal, kumprador at kolonyalistang dayuhan. Unti-unting nayayari ang lideratong moral-intelektuwal ng makabayang pangkat. Masasalamin ito sa imahen ng aklasan. Mabalasik na naihatid ito sa tulang “Aklasan” ni Hernandez, na kasama sa kanyang librong Kayumanggi (1940). Nakalutang sa isang argumento na kung hindi napapalitan ang mali o masamang pamamalakad, iigpaw ang udyok ng himagsikan. Narito ang huling talugtod ng pagbabanta’t pagbabala:

Ngunit habang may pasunod na ang tao’y parang hayop samantalang may pasahod na anaki’y isang limos....

at may batas na baluktot
na sa ila’y tagakupkop,
ang aklasan ay sisipot
at magsasabog ng poot,
ang aklasa’y walang lagot, unos, apoy, kidlat, kulog, mag-uusig, manghahamok
na parang talim ng gulok, hihingi ng pagtutuos
hanggang lubusang matampok, kilalani’t mabantayog

ang katwirang inaapop,
hanggang ganap na matubos
ang Paggawang bagong Hesus
na ipinako sa kurus. (Medina 1972, 345)

Pansinin na ang harayang Hesukristo ang ikinabit sa “Paggawa” ay nagpagunita sa atin ng imahen sa huling tagpo sa nobelang Pinaglahuan, wari bagang ang sakripisyo ng sambayanan ay nagpapangako ng di-mahahadlangang katubusan sa wakas. Maaaring hinagapin na sagisag ito ng nakaugat na tradisyong milenaryo ng mga Colorum, sektaryang pangkat tulad ng Cofradia ni Hermano Pule, atbp. Sa kabilang dako, isinaalang-alang ng makata’t nobelista ang gawi, ugali, hilig ng madla na inilubog sa Kristiyanong ritwal ng cenaculo at pagbasa sa Pasyon.

14

Ang aklasan ay nailarawan naman sa mas realistikong paraan sa kuwento ni Brigido Batungbakal, “Aklasan.” Maantig at maudyok ang ritmo ng mga pangugusap sa naratibo, katugma ng daloy ng pagbabalita sa radyo, isang teknolohiyang lumaganap na noong Komonwelt. Mas makapangyarihan ang impluwensiya ng pelikulang may tinig noong dekada 1930 (Lumbera 1998, 397-98), kung saan ang metodo ng montage ang kontra-egemonyang lakas na dumurog sa katahimikan kunwaring-rasyonalidad ng kapaligiran. Maihahalimbawa na ang maikli’t putol-putol na taludtod sa unang bahagi ng “Aklasan” ni Hernandez. Sindak sa sigalot ang hiwatig ng puta-putaking detalye sa “snapshots.” Sa kuwento, hindi lang maramdaming paglalarawan ang kinasangkapan ng nag-uulat na reporter, kundi ang pagtatagning parataktika ng eksena ang mabisang representasyon ng gulo, paglalaban ng hinagap at kalakaran—sa malao’t madali, ang sindak ng krisis sa montage ang nakasiwalat ng katotohanang binaluktot ng inilimbag na ulat ng pahayagang Katarungan. Subaybayan ang indayog ng mga pariralang nakapaloob sa talatang ito:

Muling nagsalita si Andres Santos sa kanyang mga kasamahan. Sinabi niyang ingatan ang pagsakit sa mga taong hindi kasang-ayon ng kanilang simulain. Umugong ang hiyawan. Tumututol ang marami sa kanyang ibig mangyari. Hindi maaari ang ganyan. Kailangang patayin ang sinomang mag-eskirol. Walang itatangi. Isang babae ang tumindig. Nagsalita. Kailangang ipagtanggol ang karapatan ng mga nagsisi-aklas. Kailangang ipagtagumpay ang simulain natin sa kabuhayan. Umugong ang sigawan ng mga sumang-ayon. Pamaya-maya, isang trak ang huminto. Saka naghiyawan ng Mabuhay. Makikiramay sa atin ang mga taga-La Insular. Hindi tayo pababayaan ng mga taga-La Yebana. Tigas ng loob laman ang kailangan natin upang tayo’y magtagumpay (1982, 227- 28).

Kung aalagatain ang mabagal at mabigat na paglalatag ng mga pangyayari upang makabuo ng kapanabikan sa sinaunang kuwento nina Cirio Panganiban, “Bunga ng Kasalanan,” o ni Deogracias Rosario sa “Walang Panginoon,” malaki ang kaibahan ng paraan ng pagsasalaysay (Abadilla, Sebastian & Mariano 1954, 84-112). Pwedeng banggitin din ang sopistikadong pagsasalaysay ni Narciso Reyes sa “Lupang Tinubuan,” na pinagsusudlong ng pagtuklas ng nasyonalistikong saloobin sa pagkilala sa gunitang nagbubuklod sa salinlahi sa isang angkan sa isang tiyak na lugar. Dugo at lupa ang batayan ng pag-ibig sa bansa, hindi ang pakikibaka para sa kasarinlan at kalayaan ng mamamayan. Namumukod ang “Aklasan.” Walang pasubali kinagiliwan ang mga kuwentong nabanggit, naging popular; ngunit nakatuon ang pagmamasid ng naratibo sa inbididuwalistikong sikolohiya ng mga tauhan. Nalulutas ang tensiyon at suliranin sa moralistiko’t sikolohiyang pagkakalas ng mga komplikasyon. Sa akda ni Batungbakal, ang pag-inog ng mga pangyayari ay nagmumula sa igting ng relasyong sosyal, popular at realistiko sapagkat idinidiin ang dinamikong sagupaan at salpukan ng makabuluhang lakas sa lipunan at ibinubunyag ang pagkakaugnay ng mga puwersang siyang nagpapagalaw sa bawat sulong ng mga pangyayari sa kasaysayan. Ito’y ambag sa kabatiran ng masa at sagot sa kung paano mababago ang buhay sa kolektibong pagtutulungan.

Paglalakbay sa Sangandaan ng mga Barikada

15

Paano nakaabot sa antas na ito ang mga manlilikha? Paano nasiyasat at naikintal sa mabalasik na artikulasyon ang pag-uugnay ng nag-iisang kamalayan/isip at ang masalimuot na pakikisalamuha sa obhetibong realidad?

Nagbago ang klima ng opinyon sa larangan ng komunikasyon at diskusyon pampubliko noong dekada ika-1930 hanggang 1942. Sumidhi ang digmaan ng mga uring panlipunan. Bukod sa pagkayanig sa status quo ng insureksiyon ng Sakdalista, at mabulas na demonstrasyon ng mga alagad ng Partido Komunista ni Crisanto Evangelista at Partido Socialista ni Pedro Abad Santos, na humantong sa pagkakasanib ng dalawang kilusang ito, naitatag ang Philippine Writers Leaguenoong 1939. Pinamunuan nina Federico Mangahas, Teodoro Agoncillo, Salvador Lopez, Manuel Arguilla, Arturo Rotor, at iba pang intelektuwal, nagkaroon ng kolektibong kamalayan at plataporma ang nakakaraming manunulat. Ibinuod ang pagtugon ng mga manlilikha sa maselang problema ng bansa sa analitikong sanaysay ni Lopez sa librong Panitikan at Lipunan (1940).

Naigiit ko sa una ang dalawang katangiang pagkapopular at pagkarealistiko na kailangan upang makabuo ng egemonya ng uring manggagawa. Nakasalalay ito sa pamumunong moral/espiritwal ng mga organikong intelektuwal ng masa. Utang sa pananalig ng uring manggagawa’t magbubukid, sa kanilang pagtutol at pagkilos laban sa pang-aapi ng imperyalismo’t kakutsaba nito, namulaklak ang damdaming mapagpalaya sa kaisipang nailahad ni Lopez sa kanyang akda. Nahati ang pangkat ng mga manunulat sa dalawang bahagi: una, ang mga aesthete na naniniwala sa primaryang aksyoma ng sining-para-sa-kapakanan ng sining” at, pangalawa, ang naniniwala na ang pinaimportanteng layon nila ang “pagpapaunlad ng kagayan ng tao at sa pagtatanggol sa kanyang karapatan.” Nag-panukala na “makikilala lamang ng tao ang kanyang sarili sa pamamagitan ng pagkilala sa iba,” masinop na nilagom ni Lopez ang sitwasyon ng alagad-ng-sining sa katanungang ito: “Tutugtog ba sila ng biyolin habang nagliliyab ang Roma? ...O nang hindi nakakalimutan na ang sining ay dapat manawagan sa tao sa pamamagitan ng ganda’t kapangyarihan, gagampanan ba nila ang kanilang tungkulin sa daigdig ng mga tao, hihingahin ba ang hanging hinihinga natin, pag-iisipan ba ang mga problemang lumilito sa atin, ipapahiram ba ang pananaw at pagkahenyong ipinagkaloob sa kanila upang ganap na malultas ang mga ito?” (1984, 255).

Sa matalas na komprontasyon ng dalawang ideolohiyang natukoy, ang isa nakaugat sa burgesya/kapitalismong orden, at ang kasalungat na nakaugat sa uring pinagsasamantalahan, sumipot ang malinaw na kontradiksiyong hinaharap ng sambayanan. Ito ang kontradiksiyon ng mga gumagawa o yumayari ng kayamanang panlipunan, at ang mga makapanyarihang sumasamsam sa kayamanang iyon at nagpapalaganap ng kahirapan at kasamaan. Hustisya sosyal ang programa ni pangulong Quezon upang malutas ang kontradiksiyon. Samantala, sa panig ng mga organikong intelektuwal ng sambayanan, ang tugon sa krisis ng demokrasyang liberal na nakasalig sa kapitalismo ay rebolusyong sosyal at pulitikal—ang pag-alis ng pribadong pag-aari ng gamit sa produksiyon, pati lupaing sinasaka, kasabay ng pagtaboy sa mananakop, sa kolonyalismong Estados Unidos. Ang modernidad ng Kanlurang sibilisasyon ay barbarismo, samantalang ang modernidad na sumisibol at lumalago sa Pilipinas ay nagmumula sa kawalan o kabiguang nasa pusod ng Kanlurang sibilisasyon: ang kalayaan at kasarinlan ng inaalipin, inaapi, pinagsasamantalahan.

Sa mga akda ni Carlos Bulosan, ang manunulat na tumungo sa U.S. noong 1930 upang makipagsapalaran kasama ang ilang libong Filipinong kinontrata ng mga

16

pabrika’t plantasyon doon, natugunan ang hinihinging pakikipagbalitak ni Lopez at mga kapanlig sa Philippine Writers League. Naging kaibigan niya si Amado Hernandez at tumulong sa pagpapalthala ng Born of the People, talambuhay ni Luis Taruc. Nakilala rin niya sina Mangahas, Lopez, Rotor, at iba pang kababayang nakilahok sa kilusang makakaliwa (San Juan 1995). Noong 1946 lumabas ang kanyang tala ng mga karanasan niya at madlang kalahi: America Is in the Heart. Tumulong nang matagal sa pag-organisa ng mga unyon at pagtaliba ng mga simulain ng kilusang progresibo’t sosyalista, naitangal ni Bulosan ang pagsasanib ng digmaan laban sa kapitalismo sa U.S. at ang anti-imperyalistang pakikibaka ng masang Filipino sa kanyang nobelang The Cry and the Dedication.

Ang modernidad ng bansang bumabalikwas, nagsisikap tumakas sa pagkaduhagi, nagtataguyod ng mapagpalayang diwa’t damdamin, ay makikita sa mga akda ni Bulosan. Isang testimonyo nito ang tulang “If You Want to Know What We Are,” na kalakip sa Literature Under the Commonwealth, na pinamatnugutan nina Manuel Arguilla atbp. Sinisipi ko ang bahaging kumikilala sa panahon ng pagkamakabago na katambal ng mapanlikhang bayanihan ng mga anak-pawis bilang pangwakas:

Kami ang mga nagpapakasakit na nagdurusa para sa likas na pagmamahal ng tao sa kapwa, na gumugunita sa pagkatao
ng bawat nilalang; kami ang mga manggagawang nagpapagod
upang ang tigang na sangkapalalua’y maging isang pook ng kasaganaan,
na nagpapabagong-anyo sa kasaganaan upang maging halimuyak na walang

kamatayan.
Kami ang pita ng mga di-kilalang tao kahit saan,
na nagpupunla ng yaman sa kaningningan ng malawak na daigdig kami ang bagong diwa
at ang bagong saligan, ang bagong pagsasaluntian ng kaisipan; kami ang bagong pag-asa bagong kagalakan kahit saan.

Kami ang pangarap at ang bituin, ang nagpapahupa ng dusa; kami ang hangganan ng pagsisiyasat, ang simula
ng bagong kilusan; kami ang lihim ng landas
ng pagdurusa; kami ang mithiin ng kadakilaan;

kami ang buhay ng katibayan ng isang sumisibol na lipi.

Kung nais ninyong mabatid kung sino kami—
KAMI ANG REBOLUSYON!

SANGGUNIAN

Abadilla, A.G., F. B. Sebastian and A.D.G. Mariano. 1954. Ang Maikling Kathang Tagalog. Quezon City: Bede’s Publishing House Inc.

Agoncillo, Teodoro 1974. Filipino Nationalism: 1872-1970. Manila: R. P. Garcia Publishing Co.

——-& Milagros Guerrero. 1970. History of the Filipino People. Manila: R.P. Garcia. Atienza, Monico. 2006. “Mg Tula ng Pulitika at Pakikisangkot ni Jose Corazon de

Jesus.” Nasa sa Kilates. Ed. Rosario Torres-Yu. Quezon City: University of the Philippines Press.

17

Balmaseda, Julian Cruz. 2013 (1938). “Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog.” Mga Lektura sa Kasaysayan ng Panitikan. Ed. Galileo Zafra. MetroManila: Aklat ng Bayan.

Batungbakal, Brigido. 1982 (1935). “Aklasan.” Nasa sa Philippine Literature: A History and Anthology. Eds. Bienvenido Lumbera and Cynthia Nograles-Lumbera. Manila: National Book Store.

Bulosan, Carlos. 1984 (1940). “Kung Nais Ninyong Mabatid Kung Sino Kami.” Salin mula sa Ingles nina Lilia Antonio, H. Beltran Jr., at Richie Valencia. Nasa sa Ang Ating Panitikan. Eds. Isagani Cruz & Soledad Reyes. Manila: Goodwill Trading Co.

Cruz, Isagani & Soledad Reyes. 1984. Ang Ating Panitikan. Manila: Goodwill Trading Co.

Fernandez, Doreen G. 1996. Palabas: Essays on Philippine Theater. Quezon City: Ateneo de Manila University Press.

Francisco, Lazaro. 1998. “Ang Beterano.” 50 Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kwentista. Ed. Pedrito Reyes. Quezon City: Ateneo de Manila University Press.

Guerrero, Amado. 1971. Lipunan at Rebolusyong Pilipino. Maynila: Lathalaang Pulang Tala.

Jameson, Fredric. 1971. Marxism and Form. Princeton, NJ: Princeton University Press. Lopez, Salvador. 1984 (1940). “Panitikan at Lipunan.” Nasa sa Ang Ating Panitikan.

Eds. Isagani Cruz & Soledad Reyes. Manila: Goodwill Trading Co.
Lukacs, Georg. 1971 (1920). 
The Theory of the Novel. Tr. Anna Bostok. Cambridge, MA:

MIT Press.
Lumbera, Bienvenio & Cynthis Nograles Lumbera, eds. 1982. 
Philippine Literature: A

History & Anthology. Manila: National Bookstore.
Medina, Ben S. 1972. 
Tatlong Panahon ng Panitikan. Manila: National Book Store. Mojares, Resil B. 1983. Origins and Rise of the Filipino Novel. Quezon City: University

of the Philippines Press.
Ramos, Benigno. 1998. 
Gumising Ka, Aking Bayan. Ed. Delfin Tolentino, Jr.. Quezon

City: Ateneo de Manila University Press.
Richardson, Jim. 2011. 
Komunista. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. San Juan, E. 1995. On Becoming Filipino: Selected Writings of Carlos Bulosan. Philadelphia:

Temple University Press.
Santos, Lope K. 1960 (1906). 
Banaag at Sikat. Quezon City: Manlapaz Publishing Co. Saulo, Alfredo B. 1990. Communism in the Philippines. Quezon City: Ateneo de Manila

University Press.
Tolentino, Aurelio. 1975. 
Selected Writings. Ed. Edna Zapanta-Manlapaz. Quezon City:

University of the Philippines Library.
Tolentino, Delfin Jr. 1998. “Paunang Salita.” Nasa sa 
Gumising Ka, Aking Bayan: Mga

Piling Tula ni Benigno Ramos. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. Wernsted, Frederick L. & Joseph Spencer. 1967. The Philippine Island World. Berkeley: U

of California Press.
Zafra, Galileo. 2006. “Ang Dalumat ng Katwiran sa Balagtasan Bilang Salik ni

Estetikang Pampanitikan.” Nasa sa Kilates. Ed. Rosario Torres-Yu. Quezon City: University of the Philippines Press.

review of MAELSTROM OVER THE KILLING FIELDS by E. San Juan, Jr;

A Book Review Maelstrom over the Killing Fields: Interventions in the Project
Of National-Democratic Liberation By E. San Juan, Jr. [Publi...