APOLINARIO MABINI--PAGPUPUGAY

SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 52 APOLINARIO MABINI: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong Sambayanan sa Diyalektika ng Tradisyon at Modernidad journal doi https://doi.org/10.31944 University of Connecticut, USA Abstract Distinguished among the 1896-1898 generation that sparked the revolution against Spain, Mabini was the only one who exposed the racist, hypocritical ideology of U.S. imperialism. As an official of the Malolos Republic and later as a deported “insurecto,” Mabini grasped the politics of the new global order of finance-capitalism foreseen by Lenin. In doing so, Mabini forged the conscience of the race founded on an emergent historical consciousness. He articulated the organic basis of the Filipino nation as a popular-democratic project. Deconstructing the duplicitous ilustrado painted by Nick Joaquin and others, we theorize here a contextualized field of antithetical forces in which Mabini emerges as the bold architect of Filipino sovereignty born from defeat and martyrdom. Analyzing two documents rarely examined, the Panukala and Decalogo, we delineate the process of how Mabini sought to indigenize Enlightenment principles with the communal ethics of the natives struggling to overthrow the legacy of Spanish colonial barbarism while confronting the violence of U.S. “Benevolent Assimilation.” From this dialectic of contradictory forces, Mabini invented the revolutionary subject or agent of a national-popular insurgence that was aborted but remains potent today, even though Mabini’s reputation might have fallen victim to neocolonial and reactionary obscurantism. Keywords rebolusyon, kolonyalismo, kalayaan, kasarinlan, rasismo, piyudal, praxis E. San Juan, Jr. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 53 For wherever we turn we are being pursued by race prejudice, which is deep, cruel, and implacable in the North American Anglo-Saxon…And since war is the last recourse left to us for the salvation of our country and our national honor, let us fight as long as there is strength left in us; let us do our duty since Providence has faith in our ability to fight and to protect our country, —Apolinario Mabini, “The Struggle for Freedom” (233-34) Mabini is a highly educated young man who, unfortunately, is paralyzed. He has a classical education, a very flexible, imaginative mind, and Mabini’s views were more comprehensive than any of the Filipinos I have met. His idea was a dream of a Malay confederacy…He is a dreamy man, but a very firm character, and of very high accomplishments… —General Arthur McArthur, Statement to the US Senate Lodge Committee, June 1902 Pambungad Bagamat bantog na si Apolinario Mabini bilang “Utak ng Rebolusyon,” masasabing hindi pa rin siya kilalang lubos. Oo, nakatanghal ang larawan sa mga salapi, selyo, at bantayog, pero nananatili pa rin siyang aninong mahiwaga. Siya ang ‘Dakilang Lumpo” na diumano’y ipinahamak ng sipilis, ayon sa bulungan ng mga mestizong ilustrado sa Malolos noong 1898, kaya inilarawan siya sa nobelang Po-on (2005) ni F. Sionil Jose bilang paralitikong bagamundo (Ocampo, Centennial 229-31). Bagamat binawi ni Jose ang paratang, naganap na ang pagkulapol at paninirang-puri. Intensiyon ng sanaysay na ito ang ilagom sa iskematikong paraaan ang ambag ni Mabini sa pagbuo ng kamalayang historikal mula sa interpretasyon ng akdang Panukala, “Decalogo,” at La Revolucion Filipina/Ang Rebolusyong Filipino (pinaigsing bansag: LRF). Susubuking ihanay ang iba’t ibang ideyang tinalakay ni Mabini upang pukawin, sa panimula, ang sinumang nais imbestigahin kung may saysay o katibayan ang mga hipotesis at argumentong nailatag ng pagbubulay-bulay rito. Pamanhik ng awtor na itrato ito na isang introduksiyon lamang sa mahabang imbentaryo ng saliksik, suri at pagtatasa sa halaga ng mga nagawa ni Mabini. Sa ano’t anuman, sa paglilimi ng isang kilalang pantas, ang kailangan ay SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 54 hindi interpretasyon ng mga nangyari at nasabi kundi tandisang pagbabago ng mundo. Katungkulan at Pananagutan Ang bali-balitang romantikong hampas-lupa si Mabini ay pinalawig ni Nick Joaquin sa kaniyang polemika sa A Question of Heroes. Hangad ni Joaquin na sirain ang reputasyon ni Mabini bilang matalinong arkitekto ng rebolusyonaryong kilusan. Pagkatapos isakdal si Mabini sa pagtaboy kina Paterno, Buencamino, Legarda at iba pang kasapakat, at sa ambisyong kabigin ang poder, giit ni Joaquin na si Mabini ay elitistang intelektwal na laban sa batas at awtoridad ng Kongreso (tungkol sa hidwaan sa Malolos, sangguniin sina Ocampo, Two Lunas 92-96; Constantino, Philippines 214- 22; Fast & Francisco). Wala raw simpatiya si Mabini sa pesante at proletaryo, laging mag-isang nangungulila, wari bagang isang misteryosong “sphinx” na nakaluklok sa isang “camera negra.” Opinyon ni Joaquin tungkol sa pagkatao ni Mabini: “The sharp-eyed, sharp-tongued cripple moves behind veils, behind curtains” (139). Walang dapat ipangamba, nasilip ni Joaquin ang katotohanan: si Mabini ang maysala, siya ang dapat sisihin sa kahinaan ng rebolusyonaryong pamunuan, hindi si Aguinaldo o Antonio Luna. Bira ni Joaquin, si Mabini ang dapat panagutin sa mga kamalian at pagkukulang na sanhi ng pagkabigo’t pagbagsak ng Republika. Palalong haka-haka ito na pinabulaanan na ng maraming progresibong iskolar (Maramag; Majul; Zaide; Agoncillo; Laurel; Campomanes; Sanvictores). Bunyag sa lahat ang malisyosong pasaring ni Joaquin. Litaw ang pagkiling niya sa mga burgesiyang taksil. Litaw na ang paglait niya sa katauhan ni Mabini ay bunsod ng pagkawalang muwang sa kasaysayan at politika ng tunggalian ng mga uring panlipunan at, sa kabilang banda, sa matalisik at maramdaming pag-iisip at kilos ni Mabini. Tiyak na hindi nakilates ni Joaquin ang kabuuan ng Las Cartas Politicas de Apolinario Mabini, o ang mga akdang nakasulat sa Tagalog bukod sa LRF. Hindi na kailangang mag-aksaya ng panahong sagutin ang tuligsa ni Joaquin. Banggitin na lamang ang pinakamasinop na pag-aaral ni Cesar Majul, Mabini and the Philippine Revolution tungkol sa lohika ng saloobing pagnanasa ni Mabini bilang taga-payo ni Aguinaldo at responsableng militante sa rebolusyonaryong pamahalaan, Bukod sa saliksik nina Teodoro Agoncillo, Renato Constantino at Ambeth Ocampo, maimumungkahi rin ang ilang pagsisiyasat sa karanasan ni Mabini sa Guam na hindi pa lubos na nalilitis at natitimbang (halimbawa, O’Connor). SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 55 Sa pakiwari ko, nakintal na ang kabayanihan ni Mabini sa pambansang memorya. Hindi na maitatangging malalim at masaklaw ang papel na ginampanan ni Mabini sa pagpunla ng binhi ng nasyonalismong yayabong at mahihinog sa popular-demokratikong kilusan ng manggagawa’t magbubukid nitong nakaraang siglo. Hindi pa napapawi o humuhupa ang bisa ng mga kaisipang naihapag ni Mabini bunga ng anti-imperyalistang pagsisikhay ng buong sambayanan. Suysuyin natin ang trayektorya ng isip ni Mabini mula sa Panukala at “Decalogo” hanggang sa LRF at argumento niya laban kina Heneral Wheeler at Bell. Ang Konstruksiyon ng Republika Sa pagkakataong ito, nais kong idako ang pansin sa isang dokumentong pambihirang mamasid ng mga historyador, ang Panukala sa Pagkakana nang Republika nang Pilipinas ni Mabini. Iniluhog ito kay Aguinaldo bilang Presidente ng “Gobiyernong Revolucionario o Pamunoang Tagapagbangong Puri” noong ika-5 Hulyo 1898 pagkaraang iproklama ang Deklarasyon ng Independensiya noong Hunyo 12, 1898 sa Kawit, Cavite. Nagsilbi itong burador ng Konstitusyong pinag-usapan sa Malolos noong ika-21 Enero 1899, bagama’t hindi lubusang natanggap ang kritika ni Mabini laban sa maka-kasikeng bersiyon ni Felipe Calderon (Agoncillo and Guerrero 234-38; Ocampo, Centennial 223-28.). Sa gitna ng gera, nais ni Calderong gawing makapangyarihan ang mga ilustrado sa Kongreso na makahahadlang kina Aguinaldo at hukbong binubuo ng mga magbubukid, trabahador, at maralitang gitnang uri—ebidensiya na testigo si Mabini sa mainit na tunggalian ng mga uri sa loob ng Republikang sinisikil ng tropang Amerikano. Ang sustantibong laman ng Panukala ni Mabini ay nauukol sa estruktura ng isang pamahalaang batay sa isang kontratang sosyal. Sampung kabanata o “kasaysayan” ang inihanay. Ang unang apat na kabanata ay pagtiyak sa sakop ng bayang Pilipinas, tipo ng republika, at uri ng Congreso (Capisanan) at Senado (Tanungan). Sinundan ito ng mga talakay hinggil sa “Sangguniang cabayanan at Sangguniang bayan,” sa Presidente at pamunuan, sa panihala ng katuwiran, ambagan, lakas ng bayan (Fuerza militar), at pagtuturo sa bayan. Sa malas, inilahad ni Mabini ang mga kinakailangang sangkap upang mabuo ang identidad ng lahing Filipino sa paghahati ng lakas-panlipunan sa kategorya ng mga institusyong dapat organisahin: ang pamamahala, hustisya, ambagan/buwis, hukbong sandatahan, at edukasyon. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 56 Sa ultimong pagtaya, angkin ng sambayanan ang soberanya. Ang identidad ng nasyon o bansa ay batay sa aktibong pakikipagtulungan at praktika, hindi sa kulay ng balat, wika, relihiyon, o etnisidad. Ito’y isang konstruksiyong panlipunan. Pahiwatig ni Mabini na ang kapangyarihang pampulitika ay nagmumula sa taumbayang nakikibahagi sa lupa at kayamanang-likas na kolektibong pag-aari ng sambayanan. Ang komunidad ng mga protagonistang kalahok sa pakikibaka ang nagdudulot ng identidad sa mamamayan, ng katangiang nasyonalistiko, hindi ang kulay ng balat, relihiyon, etnisidad, wika, o anupamang katangiang biyolohikal o likas (hinggil sa modernong usapan sa koneksiyon ng nasyonalismo at katarungan, konsultahin si Rosaldo). Bagamat mahusay ang materyalistikong pananaw, malabo ang sipat ni Mabini sa kabuuan. Hindi inusisang maigi ni Mabini ang magkakaibang katangian ng mga uring panlipunan. Gayunpaman, masusing nilinaw niya ang matinding hidwaan ng mayaman at mahirap, ang di-pantay na distribusyon ng yaman ng lipunan upang matugunan ang pangangailangan ng mayorya, ang kontradiksiyon ng proletaryo’t panginoong maylupa. Walang dapat punahin sa punto-de-bista ni Mabini. Sa pagbabagong-buhay, iginiit ni Mabini na kailangang iwaksi ang dating sistema at pundasyon nito. Kung gayon, ang lahat ay dapat sumapi sa isang kasunduang batay sa pangitain o paniniwalang moral-etikal na lehitimasyon ng bagong ugnayang panlipunan ng “bayang Pilipinas.” Upang maisakatuparan ang hustisya at demokratikong simulain, inihain ni Mabini “Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos’” na siyang pambungad sa iskema ng Republika. Naikatha ito ni Mabini sa bersyong “El Verdadero Decalogo,” katambal ng “Ordenanzas de la revolucion,” nang siya ay nagpapahinga sa Los Baños noong Hunyo 1898 (konsultahin ang salin sa Ingles ng Philippine Press Bureau [Mabini’s Decalogue). Inilakip ito sa Panukala nang mahirang si Mabini bilang katuwang sa pagsuhay sa kapangyarihan ni Aguinaldo bilang puno ng rebolusyonaryong gobyerno.. Konsensiya at Responsibilidad sa Pangagailangan ng Kapwa Ang oryentasyon ng politika ni Mabini ay nakapokus sa hinaharap, sa kinabukasan ng bayang napalaya. Paniwala niya na sa okasyon ng pagbabangon at pagbabagong-buhay, kailangan ng bayan ang “pagkaaninaw tungkol sa katayuan at pagkabuhay ng isang bayang nagsasarili.” Layon ng “Decalogo” ang binansagang rebolusyong panloob kaagapay ng rebolusyong panlabas sa LRF (Philippine Revolution 13-15). Kagyat dapat atupagin ang SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 57 pagbabago ng ugali at asal ng bawat kasapi sa itinatayong bansa, na nangangahulugan na ang umiiral na gawi at asal ay hindi angkop sa inilalatag na bagong ordeng nakasalig sa puri, bait at konsiyensiya ng bawat Filipino (tungkol sa moralidad ng nasyonalismo, tingnan si Mabaquiao). Tanggap na ang basehan ng kolektibong konsensiya ay iguwalidad o makatarungang paghahati ng produkto at lakas-paggawa, sa panahon ng digmaan. Sa unang sipat, isinaisantabi ni Mabini ang dekalogo ni Moses at ang doktrinang Katoliko na batay sa rebelasyon ng pananampalataya. Bagamat itinatampok ang “Diyos,” ito ay hango na sa pormalistang ideya ng Kaliwanagan, lalo na sa Deistang isinusog nina Rousseau, Voltaire, Diderot, Goethe, atbp. Ang “Bathala” ng Katipunan ay hindi na ang Diyos ng Simbahan (Almario 56-63; tungkol sa humanistikong perspetiktibo ng Deismo, tingnan si Goldmann). Tandaan na sa unang utos, katalik ng “Diyos” ang “puri”—sa Diyos nakakabit ang katotohanan at lakas, samantalang ang “puri” ay puwersang umaakit sa tao na huwag magbulaan, at “laging matuto sa katuwiran at magtaglay ng kasipagan” (Panukala 13). Sariling trabaho at pasakit ang iginigiit ni Mabini na sagisag ng pagkamatulungin sa kapuwa, ang praxis ng bukluran ng mga biktimang inaapi. Maisususog dito na ang konsepto ng puri o dangal ay hango sa kodigo ng maharlikang angkan ng mga kabalyero noong medya siglo. Ipinakalat ito sa mga romansang naging popular buhat nang dumating sina Legaspi at Urdaneta, at lumaganap sa mga dulang moro-moro hanggang sa Florante at Laura ni Balagtas. Sa piyudalistikong sistema ng kolonyang inugitan ng monarkiya’t simbahang Espanyol, ang pakikisalamuha ay tuwirang personal—ang panginoon ay diretsong nag-uutos sa mga pesanteng upahan—kaya ang puri ng pagkatao ang basehan ng anumang napagkasunduan. Sa pagsulong ng sibilisasyong Europeo sa siglo 1900, obserbasyon ni Maria Ossowska, naghalo ang burgesyang ethos at ethos ng nobilidad at nagbunga ng kategoryang “Gentlemen, “hybrid of feudal lord and bourgeois” (Ossowska 168-69). Naimpluwensiyahan ang mga Propagandista ng gawing ito. Sa kabilang dako, si Mabini ay produkto ng Enlightenment ng masoneria, kaya ang puri o dangal sa kontekso ng “Decalogo” ay nakakiling sa Protestanteng gamit kung saan ang konsensiya ng indibidwal, katalik sa puri, ay organo o instrumento ng Diyos. Ang artikulasyon ng kodigo ng magkaibang kabihasnan na sumasalamin sa realidad ng lipunan nina Rizal, Bonifacio at Mabini, ay SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 58 masisilip sa ganitong estilo ng pagsasanib ng mga kontradiksiyon sa diyalektikang materyalistiko ni Mabini. Gayunpaman, nakabuod sa “Decalogo” ang unibersal na mithiing lagpas sa rasyonal na maxim ni Kant at neoliberalismong moralidad, ang pag-ibig sa kapwa, pagmamahal ng ibang personalidad na may natatanging pangangailangan—sa tagubilin ni Agnes Heller: “The other person and their needs…is for me an unconditional value which lies beyond all doubt” (161). Naimungkahi ni Jovino Miroy ang tesis tungkol sa radikalismo ni Mabini. Hango sa indibidwalismong burgis kaakibat ng simulaing liberalismo sa Espanya circa 1808-90, ang katangiang radikal ay hindi abstrakto. Tumutukoy iyon sa soberanyang hayag sa pagsasapraktika ng mga karapatan ng taumbayan. Ayon kay Mabini, ang katotohanang gumagabay sa kaniyang budhi ay ito: “nasa sambayanan mismo ang lahat ng kapangyarihang nasasaklaw rito” (Rebolusyong Filipino xxiii). Sa ibang salita, likas na angkin ng sambayanan ang soberanya. Ngunit ang aktwalisasyon nito ay hindi matutupad sa bisa ng rasyonalidad o pagsampalataya, kundi makataong aksiyon sa pagsanib ng sarili sa komunidad/sambayanan (Miroy 129). Imperatibo ang pagsangkot ng katutubong sabjek sa aktibidad ng masa sa proseso ng transpormasyong radikal. Mauulinigan ang tinig ni Rousseau at ang kaniyang konsepto ng “General Will” o direktang demokrasya sa argumento ng LRF. Sa proposisyong iyon, sa halip na sa pamamagitan ng inihalal na representatibo, tuwirang mangangasiwa ang taumbayan sa praktikang gawain ng gobyerno (Coutinho). Hindi ito mangyayari sa paraan ng diskursong rasyonal o edukasyong moral lamang kung walang kolektibong praxis, sipag sa trabaho, pagtatanggol sa karapatan, at sa anumang gawaing patibay ng metabolikong interaksiyon ng isip at kalikasan (natural na nilalang bilang species-being). Ang kalayaan at buod ng taong maramdamin ay nakasilid sa trabaho, sa produktibong kilos, na siyang nagdudulot ng obhetibong dimensiyon sa esensiya ng taong-nasa-lipunan (Marx 140-41). Masusubaybayan ang paglalangkap ng rason, puri, sigasig sa gawain, at iba pang susing ideya sa sumusunod na pagtalakay sa “Decalogo” at LRF. Inkarnasyon: Tungo sa Espasyong Sekular Ano ang layon ni Mabini sa pagsulat ng “Decalogo” at pag-singit nito sa bukana ng Panukala? Walang iba kundi ilunsad ang proyekto ng himagsikan: ang paglikha ng rebolusyonaryong sabjek o ahensiya na tutupad SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 59 sa pagtatag ng bagong orden (Majul 126-36). Tangka ng akda na umimbento ng kolektibong sabjek ng transpormasyon ng lumang disenyo ng ugnayang panlipunan, ang pagsira sa kolonyal at piyudal na relasyong sosyal. Hangad ni Mabini na mahikayat ang mga kolonisadong sabjek na umaklas at palitan ang mapanupil na ordeng piyudal ng bagong huwaran ng makatuwira’t nagsasariling komunidad ng mga anak-pawis, ng mga makatarungan at malikhaing kasapi ng bagong Republika. Sa katunayan, umabante na tayo sa kuwadro ng makamundong modernidad sa bukana pa lamang ng Panukala. Nakaharap na tayo sa isang testimonyo sa sekularisasyon ng diwang Filipino, hindi na dumudulog sa mga lumang idolo/fetish o hirarkiya ng mga fraile at awtoridad ng Bibliya. Subersibo ang prinsipyo na ang awtoridad ay bukal sa puri o dangal, sa bait at kalooban, sa konsensiya ng indibidwal kung saan madidinig ang tinig ng Diyos, hindi sa sermon ng frailocracia. Matingkad ang pangaral na maging masipag at pahalagahan ang sariling pagsisikap. Mapipisil ito sa daloy ng ikalawa at ikatlong utos: 2. Sambahin mo ang Diyos sa paraang minamatuwid at minamarapat ng iyong bait at sariling kalooban, na kung tawagi’y konsensiya, sapagkat sa iyong konsensiya na sumisisi sa Gawa mong masama at pumupuri sa magaling ay doon nangungusap ang iyong Diyos. 3. Sanayin mo at dagdagan ang katutubong alam at talas ng isip…sa pamamagitan ng pag-aaral at pagkasakit mo sa buong makakaya ang gawang kinahihiligan ng iyong loob…nang mapasaiyo ang lahat ng bagay na dapat mong kailanganin at sa paraang ito’y makatulong ka sa ikasusulong ng kalahatan; kung gayo’y magaganap ang ipinatutungkol sa iyo ng Diyos sa buhay na ito, at kung ito’y maganap mo ay magkakapunan ka at kung may puri ka na’y ipatatanghal mo ang kaluwalhatian ng iyong Diyos (Panukala 12-13). Itambad natin ang panawagang nakakapit sa pariralang ito: “sa ikasusulong ng kalahatan.” Itinampok ang kapakanan ng komunidad, ang publiko o sibikong kapakinabangan. Mataginting na aksiyoma ng “Decalogo” iyon. Kapuna-puna ang pokus ni Mabini sa katutubong alam at dunong na kailangan upang umunlad ang buhay sa ibabaw ng lupa, at hindi upang mangarap gantimpalaan ng pagpasok sa Paraiso. Idiniin na naman ang puri, ang kalooban, ang daang makatuwiran. Sa susunod na utos 4 hanggang utos 8, itatanghal ni Mabini ang nakahihigit na halaga ng Inang Bayan, ang pinakaimportanteng mithiing inaasinta ng dekalogo: ang pagpupugay sa SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 60 patria, ang lunggating pagsasarili ng bayan na ipapalit sa Paraisong mitikal ng relihiyon.Ang teritoryong sakop ng nagsasariling komunidad ang paraiso ng naninirahan at umuunlad dito. Sapantaha kong alam ni Mabini ang “El Amor Patrio” ni Rizal sapagkat kasapi siya sa Liga at masugid na taga- suporta sa Solidaridad ng mga Propagandista (Rizal 14-20). Ang lupang tinubuan na nag-aruga sa iyo ang nakahihigit na halagang dapat mahalin at ipagsakripisyo sa ikagagaling ng lahat ng nagpupunyagi dito: 4. Ibigin mo ang iyong bayan o Inang Bayan na kaikalaw ng Diyos at ng iyong puri at higit sa iyong sarili, sapagkat siyang makaisa-isang Paraisong pinaglalagyan sa iyo ng Diyos sa buhay na ito, bugtong na pasunod sa iyong lahi, na kaisa-isang mamamana mo sa iyong mga pinagnuno at siya lamang pag-asa sa iyong inaanak; dahil sa kanya’y humahawak ka ng buhay, pag-ibig at pag-aari, natatamo mo ang kaginhawahan, kapurihan at ang Diyos. 5. Pagsakitan mo ang kaginhawahan ng iyong bayan nang higit sa iyong sarili at pagpilitan mong siya’y pagharian ng kabaitan, ng katuwiran at ng kasipagan, sapagkat kung maginhawa siya’y pilit ding giginhawa ikaw at ang iyong kasambahay at kamag-anakan. 6. Pagpilitan mo ang kasarinlan ng iyong bayan, sapagkat ikaw lamang ang tunay na makagpagmamalasakit sa kanyang ika-darakila at ikatatanghal, palibhasa’y ang kanyang kasarinlan ang siya mong sariling kaluwagan at kalayaan, ang kanyang pagkadakila ang magdadala sa iyo ng lahat mong kailangan at ang kanyang pagkatanghal ang siya mong kabantugan at kabuhayang walang hanggan (Panukala 13-14). Mamamalas na nakatutok na ang diwa sa Inang Bayan na kawangis ng isang Ina o diwatang pinipintuho (gunitain na ang LRF ay inihandog ni Mabini sa kaniyang ina). Magkatalik ang sarili at ang bayan. Inihanay ang puri at Diyos sa kapakanan ng lahi, ng henerasyong magmamana ng buhay, pag-ibig at niyaring hiyas. Intensiyon ngayon na rebisahin ang indibidwalistikong tendensiya ng Kaliwanagan na nakulong sa pribadong pag-aari at sa patriarkong pamilya. Hinalili ang oryentasyong sosyalistiko— “kaginhawahan ng bayan higit sa iyong sarili.” Walang identidad ang isang tao na hiwalay sa kinabibilangang lipunan. Sinalungguhitan ni Mabini ang birtud ng kabaitan, katuwiran at kasipagan. Praktika at kilos ng lakas- paggawa ang katuparan ng anomang ideya, Kapag maginhawa ang bayan, gayundin ang kasambahay at kamag-anakan at magkakapantay na kaanib sa komunidad—integrasyon ng samut-saring elemento sa masiglang totalidad ng Republika. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 61 Paglalakbay sa Katubusan Sa wakas, dumating tayo sa pinakaasam: kasarinlan ng Pilipinas. Iginiit sa utos 6 ang libertad ng bayan kaakibat ng “sariling kaluwagan at kalayaan.” Titigan ang sintesis ng sawing bayan at “kabantugan at kabuhayang walang hanggan” ng sabjek na nagpupunyaging tumulong sa pagbabagong-buhay na ipinatalastas sa unang bahagi ng Panukala. Dinulutan ng kaukulang-bigat ang kahulugan ng kasarinlan sa utos 8: ang kasarinlan ay nakasalig sa kapangyarihang magmumula sa “konsensiya ng bawat taong nangungusap.” Naibalik ang papel na ginanap ng “konsensiya” na siyang tinig ng Diyos sa pambungad ng “Decalogo.” Kaya ang kapangyarihang uugit sa Republika ay ipinaliwanag sa artikulasyon ng budhi o saloobin: “ang sinumang ituro at ihalal ng konsensiya ng lahat ng mamamayan ang siya lamang makapagtataglay ng wagas na kapangyarihan” —isang temang umaalingawngaw mula sa konsepto ng “General Will” ni Rousseau (Mabini, Panukala 14; hinggil kay Rousseau, konsultahin sina Plamenatz; Masters; Coutinho). Iniluwal mula sa puri at konsensiyang ipinahayag sa simula, naidako tayo sa paksa ng awtoridad na gumagabay sa Republika. Paliwanag ng “Decalogo” na ito’y nakasalalay sa konsensus o pagkakasundo ng mamamayan sa halalan. Ang pasiya ng mayorya ang masusunod, kontra sa isang Monarkiya na binatikos at itinakwil sa utos 8. Idiniin ni Mabini na ang Monarkiya ay organisasyong piyudal kung saan ang sarili at kamag-anakan ang absolutong naghahari (tulad ng paghahari ng mga dinastikong pamilyang namamahala sa ating gobyerno ngayon). Walang pasubali na ang kaayusan ng Republika ang lunggati ng rebolusyon sapagkat ito ang “nagbibigay ng kamahalan at karapatan sa lahat ayon sa bait nang bawat isa, ng pagkadakila, alang-alang sa kaluwagan at kalayaan at ng kasaganaan at kadilagang tinataglay na kasipagan” (Mabini, Panukala 14). Pansinin ang muling tuldik sa sipag, pagsisikap, gawain sa paggulong ng karaniwang buhay sa mundo na magaganap lamang sa kooperasyon ng mga kasapi sa komunidad. Sa utos 9 at 10, pinahintulutan ni Mabini ang lumang tradisyong taglay ang impluwensiya sa sentido komun ng marami. Inulit ang “Gintong Aral” na matatagpuan sa mga kodigo ng relihiyon: magandang pakikitungo sa kapuwa, lalo na ang kababayan na dapat ituring na kapatid sapagkat nakasuong sa isang problematikang binubuno: ang kabutihan at kadakilaan ng Inang Bayan. Di dapat kaligtaan na binigyan ng realistikong bahid ang “Gintong Aral” sa huling parirala ng Utos 9: kung ang trato sa iyo ay SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 62 masama, dapat ipagtanggol ang sarili sa ngalan ng likas-na-batas/ley natural na nagpapayo na pangalagaan, ingatan at konserbahin ang sariling buhay, “kaunaunahang utos ng Diyos”—ang conatus sa pilosopiya ni Spinoza (Spinoza 37-40, 242; hinggil sa impluwensiya ng Masoneria, referens dito sina Gealogo at Fajardo). Batid ni Mabini ang kapaligirang kaniyang kinalalagyan. Bagamat umapela siya sa unibersal na batas ng kalikasan (lex natura mula kina Cicero at Santo Tomas Aquino hanggang kina Hobbes at Locke) sa pakikitungo niya sa mga Amerikanong upisyal, hindi nawaglit sa isip ang tiyak na lugar at panahon ng kaniyang pag-iral. Utang ang intuwisyong ito sa kamalayang historikal na humulagpos sa dogmatismong iskolastiko’t transendental ng Simbahan. Laging talos ni Mabini ang limitasyon ng isipan at damdaming nakakulong sa makitid na pamantayang batay sa etnisidad, relihiyon, ugali ng sinaunang kabihasnan kung saan walang pribadong pag-aari ng lupain. Tumiwalag na sa pangitaing transendental at lumipat na si Mabini sa sekular, immanent o makalupang pananaw na minana sa Kaliwanagan sa Europa, sa rebolusyong naganap sa Pransiya at NorteAmerika (sinaliksik din ito sa diskurso ni Berlin (333-35) tungkol sa masalimuot na balitaktakan sa paksa ng nasyonalismo). Dito sa Panukala, dinulutan ng determinasyong historikal ang kategorya ng nasyon o bansa. Pagmuniing mabuti ang talatang sumunod sa utos 10: “Kaya’t habang tumutulay ang mga patuto ng mga bayan na ibinangon at inalagaan ng pagkakani-kanya ng mga lahi at angkan, ay sa kanya lamang dapat kang makisama at tunay na makipag-isa sa hinahangad at pag-aari, upang magkalakas ka sa pakikibaka sa kaaway ninyong dalawa at sa paghanap nang lahat na kinakailangan sa kabuhayan ng tao” (Mabini, Panukala 15; tungkol sa sari-saring aplikasyon ng batas-kalikasan, konsultahin si Neumann 69-95). Solidaridad at pagtutulungan ang desideratum ng pagbabagong radikal. Sa Pagitan ng Dalawang Imperyalismo Umabot na tayo sa asignatura ng pakikibaka upang matamo ang kasarinlan. Kakawing dito ang prinsipyo ng Kalayaan na pumapatnubay sa proyekto ni Mabini: ang paghubog ng kolektibong sabjek. Nailunsad ito sa Panukala at “Decalogo” sa panahon ng pagtatag ng Republika sa Malolos. Nagsilbi si Mabini bilang unang Ministro ng Republika at Ministrong Panlabas (1898-1899). Panahon iyon ng digmaan, ng madugong pakikihamok laban sa Estados Unidos. Nagapi ang puwersa ng Republika at SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 63 sumuko si Aguinaldo na itinuring ng mga palasukong ilustrado na hudyat ng pagtatapos ng anti-imperyalistang pakikibaka. Subalit hindi sumuko si Mabini. Tinuring siyang isa sa “irreconcilables,” tulad nina Pio del Pilar, Artemio Ricarte, Macario Sakay, atbp. Nagpatuloy ang pakikibaka ni Mabini hanggang itapon siya sa bilangguan sa Guam (1901-03) kung saan naisulat niya ang akdang tumatalakay sa henealohiya ng himagsikan: La revolucion filipino/Ang Rebolusyong Filipino (salin sa Ingles ni Guerrero). Sa panahon ng pagkagapi at pananakop ng Estados Unidos, ang tema ng “Decalogo” ng puri at kasarinlan ay inilagay sa internasyonal na kapaligiran. Samantala, nilitis niya ang mga tauhan at pangyayaring nagpasiklab sa puri at konsensiya ng bayan, sampu ng mga kakulangan ng pamunuan ng Republika. Sa pagsusuma niya, naisilang na ang bansang Filipinas sa karanasan ng pakikihamok, at malaki na ang potensiyal na makamit ang tagumpay, dili kaya’t ang paninindigang naipunla noong 1896, kahit na sa ilalim ng rasistang dahas ng mananakop. Naipaliwanag ni Mabini sa LRF ang dalawang saray o dimensiyon ng transpormasyong dapat isakatuparan upang maganap ang tunay na pagbabago: ang rebolusyong internal at rebolusyong eksternal.Tinutukoy rito ang pagpupurga sa kamalayan at pagbabago sa kapaligiran. Sabayan ito: habang sinisikap baguhin ang sistemang panlipunan, nahuhubog rin ang diwa’t damdamin ng mga protagonista ayon sa hinihingi ng nag-iibang sirkumstansiya. Sa pagsanib ng mga kontradiksiyong panloob at panlabas— ang suhetibo at obhetibong puwersang magkatunggali ngunit magkasanib rin—nailarawan ni Mabini ang banghay ng ating kasaysayan. Naikintal din sa bumabasa ang historiko-materyalistikong pananaw na gumagabay sa mapagpagsuring organisasyon at aktibidad ng mga rebolusyonaryo. Nasipat na natin ang kontradiksiyon ng mga uring ibinalangkas ni Mabini sa naratibo ng LRF. Tandaan ang saligan ng pagsasamantala ng kolonyang Espanyol (partikular, ng frailocracia) sa lakas-paggawa ng katutubo na bukal ng kayamanan. Sino ang nakinabang? Unawain na ito, ang walang katwirang distribusyon ng halaga kalakip sa tiwaling ugnayan sa produksiyong sosyal, ang pundamental na batayan ng awtoridad ng Espanya, ng ideolohiya ng mananakop. Dahil dito, minarapat nina Rizal at mga Propagandista, kislap-diwa na natutuhan ni Mabini, na puntiryahin ang ideolohiya ng bulag na pagsunod sa panginoong Espanyol at kakutsabang katutubo. Praktikang mapagpalaya ang kaakibat ng pagbabago ng isipan at damdamin. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 64 Ang tunggalian ng mga uri ay masisinag sa pagtatagisan ng mga protagonista sa dulaan ng himagsikan. Nilagom ni Mabini ang mayamang karanasan ng mga pesante’t trabahador na tumutol sa dayuhang mananakop. Iyon ang kabuluhan ng memorya, ng kasaysayan. Gayunpaman, ang pinakamakatuturamg laban ay sa pagitan ng masang namulat sa himagsikan laban sa Espanya at nakihamok laban sa imperyong Estados Unidos—ang Digmaang Filipino-Amerikano mula 1899 hanggang sa neokolonyang sitwasyong umiiral ngayon. Hindi pa tapos ang laban. Sa paglikha ng kamalayang historikal ng masang nagsakripisyo sa digmaan laban sa mananakop, nabuo ang konsensiya ng lahing kayumanggi sa Asya Naisilang din ang kamalayang pansarili ng sambayanang nakibaka. Tuloy nailuwal ang bansang Filipinas mula sa pagkagapi at pagkaduhagi, mula pagdurusa’t pagtatanggol ng dignidad, kalayaan, kasarinlan. Sa paglingon sa nakaraang kasaysayan sa anggulo ng pagkabigo’t pagyuko sa lakas ng puwersang banyaga, ano ang leksiyong mahuhugot sa kronika ni Mabini? Huwag nating kalimutan ang konteksto ng krisis, sindak, siphayo, at lagim ng napuksang tropa ng Republika at paghihirap ng libu- libong sibilyan kalahok man o di-kasangkot—1.4 milyong Fiipino ang biktima ng imperyalismong U.S. (Francisco 8-19; Constantino, Dissent 92- 112). Nasiyasat na ang lagim ng raistang Digmaang Filipino-Amerika ng maraming historyador, kabilang sina Twain, Kolko (na tinaguriang “orgy of racist slaughter” ang gera [287]), Zinn (290-313) at Tan. Nang ipagdiwang ng rehimeng Ramos ang sentenaryo ng rebolusyon, isinaisantabi ang pakikihamok ng Republika laban sa tropang Amerikano, isang maselang pagsuko sa neokolonyalistang amo. Binigyan ng mabagsik na pintas ni Renato Constantino: “In this savage war, which lasted for nearly a decade, the Americans committed all sorts of atrocities in order to crush the patriotic resistance. The Philippine-American War, which established the origins of the relationship between our two countries and exposes not ony the savagery of the army of occupation but also American motives for colonization, should not be allowed to recede from our national memory”(21). Sa katunayan, tayo ay natulak sa interlude ng truce sa digmaang ito na nagpapatuloy pa rin hanggang ngayon dahil wala pa tayong awtentikong kasarinlan. Samakatwid, karapat-dapat lamang na idiin ang hindi matatawarang ambag ni Mabini sa pagsusuri sa masalimuot na problematique ng rebolusyong saligan ng ating pagkabansa. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 65 Laro ng Fotuna at Virtu Marami ang humahanga sa sinseridad ni Mabini, ang kagustuhan niyang magkasundo ang mga Filipino at Amerikano. Masinop ang paglapat niya ng konsepto ng ley natural/batas ng kalikasan, kaugnay ng kalayaan na kailangan upang maipairal ang pagkakapantay-pantay ng mga katutubo at dominanteng uri. Sa balik-tanaw ko, ang itinatampok sa LRF ay praktika at pedagohiya ng karanasan, tulad ng pagtampok sa sipag, trabaho at kolektibong pagpupunyagi sa Panukala: “Kung nasa pagtutugma ng katwiran at karanasan ang katotohanan, nasa pagtutugma ng teorya at praktika ang birtud” (Mabini, Rebolusyong Filipino xxv). Samakatwid, hindi na ang rason o katwiran (sa Tomistikong pilosopiya) ang patnubay kundi ang “birtud,” ang galing, kakayahan at kasanayan—sa parametro ng katutubong kultura, kaakibat ng dangal o puri (Enriquez 46)—na gagabay sa pagsasalin ng teorya/dunong sa sistematikong gawain. Masalimuot at dalubhasang teorya ng transpormasyon ang dulog ni Mabini sa ating pambansang kaban ng pedagohiya at agham. Sa aking pakiwari, ang “birtud” ni Mabini ay maihahambing sa konsepto ng virtu (kakayahang moral) na maiging dinukal ni Machiavelli: mabisang kakayahan o lakas sa pagkilos upang maisakatuparan ang nais, laban sa fortuna o tadhanang hindi mapipigil (Seigel 477-86). Bunga ng engkuwento sa nesesidad o fortuna ang virtu, kaya sa panahon ng krisis at digmaan, ang birtud ni Mabini ay pag-aangkop ng agham at aksiyon, intelihensiya at kalooban, rason at pagpapasiya. Sa konteksto ng diskurso ng Renaissance, ang birtud ay praktikang nilinang para sa kapakanan ng komunidad. Nailuklok na ang katwiran o rasyonalidad sa pusod ng kalooban, sa simbuyo ng pagnanais at paghahangad—ang klasikong kontradiksiyon nina Santo Tomas at San Agustin ukol sa razon at voluntad (Baker 194-200). Sa mapayapang milyu, katwiran at rasyonalidad ang mabisa, subalit sa panahon ng krisis at digmaan, ang kalooban/puwersang mapaglunggati ang nagpapainog sa takbo ng lipunan. Laro ng fortuna at virtu sa pagsulong ng kasaysayan ang minamasdan ni Mabini. Kuro-kuro ko na ang estratehiya ng kontra- hegemonya ni Mabini ay umaayon sa demanda ng panahon at lugar: ang situwasyon noong 1901-1903 ay iba na kaysa noong 1899-1900, sa pagputok ng giyera at pagkabuwag ng Republika (tungkol sa hegemonya, tingnan si Gramsci). Saang bahagi ng larangan makakamit ang mabisang resulta ng interbensiyon ng organisadong masang naghihimagsik? SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 66 Paglunsad ng Kamalayang Historikal Tigil muna sandali ang repleksiyon natin. Sapat na marahil ang nailahad na tentatibong proposisyon hinggil sa kontribusyon ni Mabini sa ating tradisyong mapagpalaya. Hinihikayat ko ang mambabasa na tunghayan ang mga sinangguning awtor tungkol kay Mabini upang maunawaang lubos ang lalim at saklaw ng kaniyang radikalismo’t kontemporaryong bisa. Sa ngayon, nais kong lagumin ang pinakamakabuluhang ambag ng LRF sa kolektibong pakikipagsapalaran. Sa diskursong ito, sumilang ang lahing kayumanggi sa larangan ng modernong heopolitika. Deklara niya sa “Panimulang Pahayag” at sa “Kongklusyon” ng diskurso: ….Sa karaniwan at likas na daloy ng mga pangyayari, hindi itinalagang lupigin ng mahina ang malakas. Sumuong tayo sa digmaan sa paniniwalang atas ng tungkulin at dangal natin ang magsakripisyo sa pagtatanggol ng ating kalayaan hangga’t makakaya natin sapagkat kung wala ito, sadyang hindi mangyayaring magkaroon ng panlipunang pagkakapantay-pantay sa pagitan ng naghaharing uri at ng katutubong mamamayan, at hindi mapapasaatin ang tunay na katarungan… ….Huwag kalilimutan kailanman na nasa unang baitang tayo ng ating pambansang buhay, at pinaaakyat tayo at makaaakyat lamang tayo kung birtud at kabayanihan ang tutungtungan… At isang tanong sa pagtatapos: Masisiyahan kaya ang mga Filipino kung igagawad sa kanila ang mga repormang malaon nang hinihingi sa Gobyernong Espanol? Lubos na pinangangambahan kong hindi sapagkat ang paghahangad sa Kalayaan, na hindi nila batid noon ay marubdob nang pumipintig ngayon sa kaibuturan ng kanilang mga puso. Ang pagtanggi, mga pagbabanta, at mararahas na hakbang ng Gobyerno [ng Amerikano] ay nag-uudyok lamang na pagtibayin at panatilihing buhay ang damdaming ito” (Ang Rebolusyong Filipino xxi, 108). Ipinunla na ni Mabini sa ating kultura ang unang prinsipyo ng modernong sibilisasyon: ang libertad o kalayaan, na ipinagtibay ng rebolusyong Pranses at Norte Amerikano. Kung wala ito, hindi makakamit ang hustisya, iguwalidad o pagkakapantay, at makatuturang demokrasyang nilalahukan ng lahat. Mababanaagan din rito ang adhikain nina Marx at Engels noong 1848: “Isang lipunan kung saan ang malayang pag-unlad ng isa ay kondisyon sa malayang pag-unlad ng lahat” (53) na preludyo sa antas ng kabihasnan kung saan lahat ng pangangailangan ay natugunan, hindi depende sa iyong kakayahan o abilidad. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 67 Kilala ang akda ni Mabini bilang naratibo ng pakikipagsapalaran ng dunong at konsensiya ng isang protagonista sa rebolusyon laban sa dalawang imperyo (Espanya, U.S.). Tanyag din si Mabini sa pagkilatis niya sa mga tauhan at pangyayaring kasangkot. Sa diyalektika ng pagbabago ng labas at loob na naturol sa una, nilikha ni Mabini ang kamalayang historikal, ang politika ng memoryang kolektibo. Iniangkop ang klasikong konsepto ng batas-natural hango sa sibilisasyong Kanluran sa kongkretong sitwasyon ng pakikidigma ng aliping-may-kulay laban sa rasistang Kanluran (lihis ito sa opinyong ortodoks at kombensiyonal ni Reyno). Hindi napansin ng henerasyon nina Bonifacio at Rizal ang ideolohiya ng “White Supremacy.” Dito sumikat ang mapanuring sensibilidad ni Mabini. Ginamit din ng dayuhang mananakop ang alibi ng “mission civilisatrice” at diumano’y biyaya ng Kristiyanidad ng kanlurang Monarkiya. Namumukod si Mabini sa pagsusuri ng rasismo ng Amerika at ang kontradiksiyon ng mga uri bunga ng karanasang limitado ng politika- ekonomya ng lipunan (basahin ang tugon niya kina Heneral Bell at Heneral Wheeler sa Mabini, “In response” 98-101; nasa Mabini, Letters 259-63). Dignidad at karapatan ng mga inaping anakpawis ang itinampok ni Mabini sa teatro ng politika at diplomasiyang internasyonal. Maituturing na ang LRF ay isang dokumento ng bayang Filipinas na umalsa upang maipamalas ang natatanging birtud nito: ang mapagpalayang diwa ng lahi na bukal ng makataong dignidad at makatarungang dangal (San Juan, “Sa pagitan”). Dito masasalat ang pambihirang talino, sensitibong budhi, at mausisang ulirat ni Mabini. Pagdaramay ng Sambayanan Dalisay na damdamin at mayamang dunong ang birtud ni Mabini na masisinag sa retorika at imahinasyon ng Panukala, “Decalogo” at LRF. Malahimalang natarok niya ang ayos ng kasaysayan: pinaghalong aksidente at di-maiiwasang kapalaran. Alin ang tsyansa at alin ang kinusa? Subalit hindi niya akalaing nagkawing din ang di-sinasadya at ang tiyak na mangyayari. Di nagkatugma ang rason at karanasan. Gawing uminom ng gatas ng kalabaw ang bayani, ngunit di batid ang pagkahawa niyon sa salot ng kolera. Hindi niya alintana ang sitwasyong pangkalusugan ng bayan. Sinalanta ang madlang hindi pa nakaahon sa sakuna ng digmaan. Karamay si Mabini sa paghihikahos at pasakit ng nakararami. Hindi siya nag-iisang biktima. Kahabag-habag. Hindi pa nakaabot sa tatlong buwan buhat nang SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 68 makauwi mula sa bilangguan sa Guam, pinuksa ng kolera ang bayani noong Mayo 13, 1903. Tatlumpu at siyam na taong gulang ang nasawing “Utak ng Rebolusyon.” Paglimiin natin ang huling yugto sa paglalakbay ng determinadong paralitiko. Mahigit 8,000 ang dumalo sa paglibing sa Simbahang Binondo. Sinakop ang buong kapaligiran ng mga kasapi sa Iglesiya Filipina Independiente at mga beterano ng rebolusyon (Zaide 287). Bago dinapuan ng sakit, ibinahagi ni Mabini sa bayan ang saloobin sa isang interbyu. Marahil may kutob siya na naghihintay na ang ina niyang nagbigay sa kaniya ng buhay noong Hulyo 23, 1864. Bukas ang kaniyang kamalayan sa harap ng publiko: “After two long years [of deportation], I am returning, so to speak, completely disoriented and what is worse, almost overcome by disease and sufferings. Nevertheless, I hope, after some time of rest and study, still to be of some use, unless I have returned to the islands for the sole purpose of dying” (Letters 305-06). Tila nahinuha niyang dumating na siya sa hanggahan ng pakikipagsapalaran. Kumpisal ni Mabini na walang sagabal ang sakit at dalita, at nais pa rin niyang makatulong pagkaraan nang pahinga at pag-aaral (Letters 297- 98). Hindi pinahintulutan ng tadhana. Produkto pa rin ng lpunan at rehimeng naghahari ang salot at kapahamakan nito. Mahigpit ang puwersa ng lipunan at kalikasan: ang di-sinasadya at di-kinukusa ay nagaganap, di man pansin ng tao. Nasugpo ng fortuna ang virtu. Sa paglingon na lamang sa nangyari maaaring matuklasan na iyon nga ang iginuhit ng tadhana. Sa balik-tanaw, lumilitaw na ang aksidente ay siyang pasiya ng kapalaran, Sa pagsusuma ng kilates dito sa “Decalogo” at LRF, maiintindihan natin na si Mabini ay pambihirang intelektuwal ng kaniyang henerasyon na nakabatid ng rasistang ideolohiya ng imperyalismong Amerikano. Bago makipagdebate sa mga Amerikanong upisyal, nailatag na ni Mabini ang pundasyon ng Republika sa maugnaying diskurso ng Panukala at “Decalogo.” Dagdag dito ang LRF, isang masinop na analisis ng trayektorya ng 1896 rebolusyon hanggang sa pagbagsak ng Republika sa pagdakip kay Aguinaldo. Hinimay niya ang tema ng pag-aalsa mula sa garote ng tatlong paring Burgos, Gomez at Zamora, ang bisa ng dalawang nobela ni Rizal (Noli at Fili), at inaugurasyon ng rebolusyonaryong gobyerno sa Kawit at deklarasyon ng Republika sa Malolos. Pagkatapos masuri ang diyalektika ng paralitikong katawan at masiglang pag-iisip, mahihinuha kung paano sumibol ang matalisik at maramdaming diwang nagsumikap mapagtanto ang SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 69 kinabukasan ng bayang naipit ng dalawang imperyo. Matutuklasan sa LRF na hindi lamang bayani para sa atin, sa lahing Malay, at mga lipi sa buong Asya si Mabini kundi tagapagtaguyod din ng programa ng lahat ng nilikhang nakikibaka para sa kalayaan at kasarinlan laban sa imperyalismo- kapitalismong pampinansiyal sa bukana ng dantaong 1900. Maaring maipagpapatuloy ang pagsusuri sa bahagdan ng mga puwersa at institusyong humubog sa buhay ni Mabini. Mahihimay ang mga kategoryang masisiyasat: halimbawa, alin ang mga pangyayaring determinado at alin ang hindi masasabing itinadhana, at alin ang tsyansa at alin ang itinalaga sa mga pagkakataong idinulog kay Mabini. Tikim lang ito na mga dapat aralin. Mahalaga ang mga pangyayari at sitwasyong kinalagyan niya, na nagdulot ng bisa sa mga tauhang nakasangkot niya sa iba’t ibang okasyon at aktibidad, Si Mabini ay isa lamang karakter sa masalimuot na dula ng buhay ng mga Filipino, lalo na sa sigalot ng rebolusyon at sa mapanganib na pagsulong ng bagong bansang kailan lamang nakalaya mula sa kolonyalismo at malagim na panahon ng pagka-alipin. Sa ibang okasyon maisasakatuparan ito. Limitadong pakay ng sanaysay na ito na ilagom ang kontribusyon ni Mabini sa arkibo ng ating kasaysayan na laging pinipintasan, dinuduhagi, nilalapastangan ng mga postmodernong komentaristang dayuhan (halimbawa, Bankoff at Weekley). Pagbati at Pahimakas sa Modernidad Napakabata at musmos pa ang ating bansa sa larangang heopolitikal. Asignatura rin ito sa patuloy na imbestigasyon sa makabuluhang abuloy ni Mabini sa ating kultura at sensibilidad ng lahing kayumanggi, ang liping Filipino na natatangi sa gitna ng mga lahi sa Asya at sa buong mundo. Tayo ang sangandaan sa Asya at Norte Amerika-Europa, nakapagitan sa Tsina at Oceania, isang arkipelagong naging daungan ng kalakalan ng Asya at kontinenteng Amerika at Europa. Napakamakahulugang lugar ang mga islang binansagang “Perlas del Mar Oriente.” Maiuungkat: Ano talaga ang ambag ni Mabini sa paghubog ng kamalayang historikal na naunsyami sa panahon ng pananakop (1899-1946) at lalong sumidhi sa tinaguriang yugto ng sibilisasyon na diumano’y binansagang “postcolonial” na nanaig sa bagong milenyo? Unang ambag: ang paglikha ang kamalayang pangkasaysayan, ang sensibilidad o saloobing historikal. Ang buod ng LRF, ang obra maestra ni Mabini, ay nakasentro sa balangkas o paradigma ng lohika ng mga naganap, mga pangyayaring umuugnay sa maraming bayan at komunidad. Iginiit niya SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 70 sa Kongklusyon ng LRF ang mapanuri at tapat na pagkilates sa kasaysayan: “Sinikap kong maging patas sa pagsulat ng mga alaalang ito na ang tanging layunin ay hagilapin sa nakaraan ang mga aral na lalong kapaki-pakinabang para sa kasalukuyan at sa hinaharap. Sa gayunding paraan, sinikap kong mga pangyayari at hindi mga partikular na tao ang pagtuunan ng pansin” (2015, 96). Tumpak ang pasiya ni Mabini: mga pangyayari ang makahulugang hiwa sa agham ng historyograpiya, hindi indibidwal o puta-putaking ideya. Naipahiwatig din na hindi siya, ang awtor, ang dapat pag-ukulan ng pansin. Naisali lamang siya sa naratibo dahil kasangkot siya sa salaysay ng mga naganap “bilang payak na saksi at bilang aktor sa ibang pagkakataon sa dakilang dula ng Rebolusyon.” Ang historyador ay pumipili at nag-aayos ng mga datos na maiaangkop sa piniling banghay o kuwadro ng naratibo (Jameson 475-612). Siya ang nagpapasiya at humahatol upang yumari ng isang “balance-sheet” ng mga kahinaan, kamalian, at galing na ipinakita ng bayan. Hindi dapat ikubli iyon upang di magamit ng iba upang siraan tayo. Sa halip dapat ibunyag iyon sa ngalan ng mapanuring lunggati ng agham-pangkasaysayan. Iyon ang layon ng kritika niya kay Aguinaldo. Sa ano’t anuman, magnilay tayo. Payo ni Mabini: “Nauunawaan ko na hindi laging natutupad ang anumang hinahangad” (Rebolusyong Filipino 100). Sirkumstansiyang gawad ng nakalipas, ang bakod ng pagkakataon, ang nagdidikta sa lagay ng mga grupo o uring panlipunan. Isadibdib natin ang leksiyong ito ng “dakilang lumpo.” Hindi si Mabini kundi ang lohika ng kasaysayan ang maghuhusga, sang-ayon sa turo ng “sawimpalad na si Andres Bonifacio na wala tayong ibang dapat katakutan kundi ang Kasaysayan; at ang totoo, hindi nagbabawang tagapagmatuwid ang Kasaysayan at kakila-kilabot ang hatol niya laban sa mga lumalapastangan sa kaniya” (Rebolusyong Filipino 100). Maantig at magbagsik na aral ito. Samakatwid, ang kasaysayan ay hindi pagtipon at pagsalansang ng datos o impormasyon lamang. Layon nito ay makabuo ng isang padron ng mga pangyayari na magpapakita ng kahulugan o saysay ng daloy nito. Ang naratibong nalikha ay pagsasaayos ng mga karanasan, ang empirikal na materyal ng salaysay, ayon sa tendensiya ng mga komunidad na nagpursiging umiral sa makataong paraan at mapaunlad ang praktika ng kolektibong kapakanan sa metabolikong ugnayan sa kalikasan. Ang kamalayang historikal ay bunga ng analisis sa estruktura ng relasyong panlipunan na batay sa ekonomiya o pamumuhay, at sintesis nito sa mga adhikain o layunin ng komunidad. Bunga iyon ng diyalektikang metodo ng SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 71 paghimay sa mga kontradiksyon sa bawat tiyak na yugto ng kasaysayan at kalkulasyon kung anong pagbabago ang mangyayari, anong posibilidad ang magiging realidad. Sinuri ni Mabini ang hipotesis na inilahad sa umpisa at sinubok kung tama o mali ang deduksiyon o hinuhang nahugot. Napakaselang hamon ito na tuwirang binalikat ni Mabini at sinikap liwanagin alang-alang sa ikabubuti ng sambayanan. Hangganang Abot-Tanaw Pangalawang ambag: ginamit ni Mabini ang natutuhan niya sa mga Dominikano: eskolastikong pilosopiya. Nilapatan niya ito ng makabagong interpretasyon at motibasyon. Ang batas ng kalikasan ay nakasangkalan sa banal na batas, ang grasya ng Diyos. Nabago ito sa siyentipikong perspektibo nina Descartes, Spinoza, Hobbes, Leibniz at Kant. Kalikasang sekular ang pumalit sa metapisika ni Santo Tomas. Rason o katuwiran ang buod ng batas ng kalikasan (Majul 79-85). Nakaigpaw si Mabini sa limitasyon ng eskolastikong doktrina at rasyonalistang metapisika ng Kaliwanagan sa paglapat ng lente ng materyalismong historikal sa ating kasaysayan sa tulong ng mga Propagandista, nina Rizal, at Katipunan nina Bonifacio at Jacinto. Mithiin nito ay kasarinlan ng bayang Filipinas at kalayaan para sa sangkatauhan. Naagnas ang impluwensiya ng mga relihiyosong guro sa bisa ng Liga Filipina kung saan naging sekretaryo siya ng Konseho Supremo noong 1893. Iyon ay bukod sa pagsapi niya sa Lohiyang Balagtas ng masoneria. Matatag ang paniwala niya sa legalidad ng ordeng namamayani. Kaibigan niya sina Numeriano Adriano at mga miyembro sa kapisanan ng mga abogado. Kaya sa halip na pumanig sa Katipunan nang maipatapon si Rizal sa Dapitan, sumapi siya sa Cuerpo de Compromisarios. Sa pagbaril kay Rizal, bumagsak ang tiwala ni Mabini sa frailocracia at lumipat iyon sa armadong paraan upang ipagtanggol ang likas na karapatan at kalayaan ng bawat nilalang. Umusad ang dalumat at diwa ni Mabini mula sa antas ng mapayapang repormista tungo sa antas ng armado’t makatwirang pakikipagtagisan. Ang pagbuo ng makabagong konsepto ng karapatang likas o karapatang natural ay nakasalig sa birtud, dangal, katungkulan o responsibilidad. Patnubay rito ang etika ng pagtutulungan at pagtangkilik sa kasiyahan at kabutihan ng kapwa. Ang prinsipyong moral ay hango sa klasikong kabihasnan ng mga Griyego at Romano, isinalin ng eskolastikong pilosopo, at ginawang sekular ng Kaliwanagan—nina Hobbes, Spinoza, SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 72 Voltaire, Rousseau, Locke—at inilapat sa sitwasyong katutubo nina Jaena, Del Pilar, Rizal at Emilio Jacinto (Almario; San Juan, “Apolinario Mabini”). Umiwas sa panganib ng kontradiksiyon ng burgesyang pananaw ang pangitain ni Mabini sa pagsingkaw ng katutubong espiritu ng damayan o solidaridad ng komunidad sa indibidwalistikong punto-de-bista ng komersiyante at protestanteng komprador-burokrata (tingnan si Marcuse 51- 94). Sintesis ng luma at bago, ng kooperatibang etika at mapagsariling sikhay, ang mapagpalayang sabjek na inaruga’t sinanay ni Mabini sa ugnayan ng guniguni at rebolusyonaryong praxis. Pangatlong ambag: ang pagdisenyo ng materyalistikong pananaw sa etika at politika batay sa organisasyon ng komunidad at sa adhikaing popular-nasyonal. Nakapokus ito sa kilos at ugali ng taong taglay ang busilak na dangal o puri, sa karakter ng mga pamunuan, at sa pakikipagkapwang humanistiko. Sinikap ni Mabini na itanghal ang puwersa ng kalikasan, ang likas na katangian ng katawan at kakayahang umakto. Sinikap niyang salungguhitan ang papel na ginaganap ng praktika/praxis sa pagyari ng mga pangangailangan ng komunidad, sa pag-unlad ng kabuhayan at kultura ng bawat nilalang. Ang mga hakbang na ito’y kaalinsabay ng daloy ng siyensiya, teknolohiya, at komunikasyon ng mga bansa sa buong daigdig, Maipapalagay na sa wakas ng imbestigasyong ito, tunay na nakahulagpos na tayo sa maraming balakid. Naikintal na sa malay ang saysay o kabuluhan ng salaysay ni Mabini. Naipaalala na ni Mabini na pumapasok pa lamang ang bayang Filipinas sa epoka ng modernidad, sa pagsilang ng Republika at pagtatanggol ng dignidad at dangal ng Filipino laban sa imperyalistang U.S. (Mabini, “Filipino Appeal”; Mabini, Al pueblo). Sa malas, akma at handa na ang sambayanan. Nakapuwesto na ang Filipino bilang bahagi ng lahing Malayo at mga liping-may-kulay sa masalimuot na larangan ng heopolitikang pakikisalamuha sa kasalukuyang yugto ng matinik na globalisasyon at mapanganib na paligsahan ng mga bansang U.S., Europa, Rusya at Tsina. Palarin sana tayo ng mabiyayang Maykapal. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 73 Sanggunian Agoncillo, Teodoro. “Apolinario Mabini: The Courage of Conscience,” Arkipelago1 (December 1974): 8-11. ——and Milagros Guerrero. History of the Filipino People. R.P. Garcia Publishing Co, 1970. Almario, Virgilio. Panitikan ng Rebolusyon (1896). Aklat ng Bayan, 2013. Baker, Herschel. The Image of Man. Harper and Row, 1947. Berlin, Isaiah. Against the Current. New York: Viking Press, 1980. Campomanes, Oscar. “La Revolucion Filipina in the Age of Empire,” The Japanese Journal of American Studies 18 (2007): 67-89. Constantino, Renato. Dissent and Counter-Consciousness. Malaya Books Inc., 1970. —— . The Philippines: A Past Revisited. Tala Publishing Services,1975. ——. “Truth is the First Casualty,” Filipinas (June 1996): 21. Coutinho, Carlos Nelson. “General Will and Democracy in Rousseau, Hegel and Gramsci,” Rethinking Marxism 12,2 (Summer 2000): 1- 17. Enriquez, Virgilio, From Colonial to Liberation Psychology. University of the Philippines Press, 1992. Fajardo, Reynaldo, “A Masonic Regime in the Philippines.” Nasa Toward Philippines the First Asian Republic, ed. Elmer Ordonez. Philippine Centennial Commission, 1998. Fast, Jonathan and Luzviminda Francisco. “Philippine Historiography and the De-mystification of Imperialism: A Review Essay.” Journal of Contemporary Asia 4.3 (1974):344-58. Francisco, Luzviminda. “The Philippine-American War.” Nasa sa The Philippines Reader, ed. Daniel Schirmer and Stephen Shalom. South End Press, 1987. Gealogo, Francis. “Apolinario Mabini’s The True Decalogue.” 2010 www.philippinemasonry.org/information/apolinario-mabini Gramsci, Antonio. Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci. International Publishers, 1971. Heller, Agnes. Radical Philosophy. Oxford, UK: Basil Blackwell, 1987. Jameson, Fredric. “The Valences of History.” Valences of the Dialectic. New York: Verso, 2009. Joaquin, Nick. A Question of Heroes. Ayala Museum, 1977. Kolko, Gabriel. Main Currents in Modern American History. New York: Pantheon, 1984. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 74 Laurel, Lilia H. “The Legacy of Apolinario Mabini.” Midweek (August 16, 1989):11-15. Mabaquiao, Napoleon M. “Mabini’s True Decalogue and the Morality of Nationalism.” Asia-Pacific Social Science Review 17.3 (2018): 15- 29. Mabini, Apolinario. “A Filipino Appeal to the People of the United States.” The North American Review 170 (January 1900): 1-30. —— . “Mabini’s Decalogue for Filipinos.” Philippine Press Bureau, 1922. —- . The Letters of Apolinario Mabini. National Historical Commission, 1965. —- . The Philippine Revolution, translated by Leon Maria Guerrero. National Historical Commission, 1969. ——. “In response to General Bell.” Nasa Philippine Literature, ed. Bienvenido Lumbera and Shayne Lumbera. National Book Store, 1982. —— . Al pueblo y congreso norteamericanos. www.linkgua.com, 2007. —— . Ang Revolusyong Filipino, salin ni Michael Coroza. Aklat ng Bayan, 2015. —— . Panukala sa Pagkakana nang Republika nang Pilipinas, Legare Street Press/Creative Media Partners, [1898] 2024. Nasa Internet din 2005: http://www.guternberg.org/files/14982/14982-h/14982- h.htm. ——.”The Struggle for Freedom.” Nasa Teodoro Agoncillo, Filipino Nationalism 1872-1970. Quezon City: R.P. Garcia, 1974. Majul, Cesar. Mabini and the Philippine Revolution. University of the Philippines Press, 1960. Maramag, Fernando. “Dissenting on the Hall of Fame.” Philippine Magazine 27.1 (1930): 18-65. Marcuse, Herbert. Studies In Critical Philosophy. Beacon Press, 1972: Marx, Karl. The Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, ed. Dirk Struik. International Publishers, 1964. —— and Frederick Engels. Selected Works. New York: International Publishers, 1968 Masters, Roger D. “The Structure of Rousseau’s Political Thought.” Nasa sa Hobbes and Rousseau, ed. Richard Peters. Anchor Books, 1972. McArthur, Arthur General. Statement to the United States Congress, Committee on the Philippines in Relation to Affairs in the Philippine Islands (January 31-June 28, 1902). Volume 2. Washington DC: Govt Printing Office, 1902. SAN JUAN: Ang Mapagpalayang Praxis ng Rebolusyonaryong UNITAS 75 Miroy, Jovino. “Radical Thinking in Apolinario Mabini’s La Revolucion Filipina.” Budhi xxi,2 (2017): 120-36. Neumann, Franz. The Democratic and the Authoritarian State. New York: The Free Press, 1957. Ocampo, Ambeth. The Centennial Countdown. Anvil Publishing Co, 1998. —— . Two Lunas, Two Mabinis. Anvil Publishing Co, 2015. Ossowska, Maria. Social Determinants of Moral Ideas. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1970. Plamenatz, John, “On le Forcera d’Etre Libre.” Nasa Hobbes and Rousseau, ed. Richard Peters, Anchor Books, 1972. Reyno, Adriano, The Political, Social and Moral Philosophy of Apolinario Mabini. Catholic Trade School, 1964. Rizal, Jose. “El Amor Patrio”. Nasa Rizal. Comision Nacional del Centenario de Jose Rizal, 1961. Rosaldo, Renato. ”Social Justice and the crisis of national communities.” In Colonial Discourse/Postcolonial Theory, ed. Francis Barket et al. New York: St Martins Press, 1994. San Juan, E. “Apolinario Mabini: Paghamon sa Tadhana.” Nasa Kontra- Modernidad. University of the Philippines Press, 2019. ——. “Sa Pagitan ng Dalawang Imperyo: Pilosopiya at Pollitika sa Ang Rebolusyong Filipino ni Apoiinario Mabini.” Kritike 18, 1 (March 2024). https://www.kritike.org/journal/isse_34/sanjuan_march 2124.pdf. Sanvictores, Benito V. “Mabini: the voice of the Philippines.” UP Update Online (October 10, 2014.), Webpage. Seigel, Jerrold. “Virtu in and since the Renaissance.” Dictionary of the History of Ideas. Vol. 4. Charles Scribner’s Sons, 1973. Spinoza, Benedict de. Ethics, ed. G.H.R. Parkinson. Oxford University Press, 2000 Tan, Samuel K. The Filipino-American War, 1899-1913. Quezon City: University of the Philippines Press, 2002. Zaide, Gregorio. Great Filipinos in History. Manila: Verde Book Store, 1970. Zinn, Howard, A People’s History of the United States. New York: Harper and Row, 1980. Zwick, Jim. Confronting Imperialism. Conshohocken, PA: Infinity, 2007

APOLINARIO MABINI: SA PAGITAN NG DALAWANG IMPERYO

kritike 18, 1 (2024)--UST E-JOURNAL Sa Pagitan ng Dalawang Imperyo: Pilosopiya at Politika sa Ang Rebolusyong Filipino ni Apolinario Mabini E. San Juan, Jr.

ABSTRAK Sa diskursong La Revolucion Filipina (LFR) ni Mabini, sumilang ang lahing kayumanggi sa larangan ng modernong heopolitika. Kilala ang akda ni Mabini bilang naratibo ng pakikipagsapalaran ng dunong at konsiyensiya ng isang protagonista sa rebolusyon laban sa dalawang imperyo (Espanya, U.S,) at pagkilatis niya sa mga tauhan at pangyayaring kasangkot. Sa diyalektika ng pagbabago ng labas at loob, nilikha ni Mabini ang kamalayang historikal ng bansa. Iniangkop ang klasikong konsepto ng batas-natural hango sa sibilisasyong Kanluran sa kongkretong sitwasyon ng pakikidigma ng aliping-may-kulay. Namumukod si Mabini sa pagsusuri ng rasismo ng Amerika at ang kontradiksiyon ng mga uri bunga ng karanasang limitado ng politika-ekonomya ng lipunan. Dignidad at karapatan ng mga inaping anakpawis ang itinampok ni Mabini sa teatro ng himagsikan. Maituturing na ang LFR ay isang dokumento ng bayang Filipinas na umalsa upang maipamalas ang natatanging birtud nito: ang mapagpalayang diwa ng lahi na bukal ng makataong dignidad at makatarungang dangal. SUSING SALITA: kasaysayan, rebolusyon, katwiran, batas natural, rasismo,kolonyalismo, birtud Men make their own history, but they do not make it just as they please; they do not make it under circumstances chosen by themselves, but under circumstances directly encountered, given and transmitted from the past. The tradition of all the dead generations weighs like a nightmare on the brain of the living. – Karl Marx, “The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte” …Nuestro humilde entender, tiena por unico objeto y termino final de sus aspiracines mantener viva y fulgurante, en la Oceania, la antorcha de la llibertad y civilizacion, para que, iluminando la noche tenebrosa en que hoy yace, envilecida y degradada la raza malaya, muestra a esta el camino de su emancipacion social…Nuestra revolucion…que puede constituir en dia no muy lejano el dique insuperable contra sus ambiciones desbordadas.” [Sa aming abang paghatol, ang singular na adhika ng himagsikan at ultimong pakay ng ating mithiin ay nakatutok sa pag-iral at pagpapatingkad sa Oceanya, ng sulo ng kalayaan at sibilisasyon, at sa gayon ang apoy na lumiliwanag sa gabing madilim ng ating pagkaalipusta bilang lahing Malayo, ay siyang maghahawan ng landas tungo sa liberasyong panlipunan. Ang ating rebolusyon ay puwedeng magsilbing tambak o pilapil laban sa kanilang mapanirang ambisyon.] – Apolinario Mabini, “Cual es la verdadera mision de la revolucion filipina” The American people, who set the world an example in waging a revolutionary war against feudal slavery, now find themselves in the latest, capitalist stage of wage-slavery to a handful of multimillionaires, and find themselves playing the role of hired thugs who, for the benefit of wealthy scoundrels, throttled the Philippines in 1898 on the pretext of “liberating” them, and are throttling the Russian Socialist Republic in 1918 on the pretext of “protecting” it from the Germans. – V, I. Lenin, “Letter to American Workers” Palasak na tawaging “Utak ng Rebolusyon” ang paralitikong bayani. Kilala si Apolinario Mabini na arkitekto ng Malolos Konstitusyon at taga-payo ni Heneral Emilio Aguinaldo simula Hunyo 12, 1898, nang siya’y dumating sa Kawit, Cavite, nakasakay sa duyan galing sa Los Baños, Laguna. Hiniling ni Aguinaldo ang kaniyang tulong sa pagtatag ng rebolusyonaryong pamahalaan noong Hunyo 23, 1898. Nilikha niya ang mga dekreto sa pagbuo ng gobyernong lokal sa probinsiya’t munisipyo. Ang unang borador ng Konstitusyon na pinag-usapan sa Kongreso sa Malolos ay nagbuhat sa kaniyang mga panukala sa Programa constitucional de la republica filipina at El verdadero decalogo. Pangunahing protagonista si Mabini sa teatro ng rebolusyonaryong pamahalaan. Naglingkod siya bilang unang Ministro sa gabinete ni Aguinaldo at sekretaryo ng Kawanihang Panlabas hanggang Mayo 9, 1899. Sumingit ang hidwaan ng prinsipalya at anak-pawis; nagbitiw si Mabini sa gobyerno. Hinirang si Mabini na maging Punong Huwes ng Korte Suprema noong Agosto 23, 1899. Di naglaon, nadakip na siya ng mga Amerikano sa Cuyapo, Nueva Ecija noong Disyembre 10, 1899, isinuplong di umano ng mga kuhila. Nabilanggo sila (kasama ni Mabini ang mga kapatid) sa Calle Anda, Intramuros. Bagamat nakalaya sila noong Setyembre 23, 1900, sanhi sa masibasib na polemika niya laban sa administrasyong Amerikano, ipinatapon si Mabini sa Guam noong Enero 7, 1901. Sa panahong nakapiit siya sa Guam hanggang Pebrero 26, 1902, sinulat ni Mabini ang mahistralyang akda, La revolucion filipina (LRF, sa susunod). Samantala, umiinog ang mundo. Sa panahong nakapiit si Mabini sa Guam, kasagsagan ang giyera ng grupong Boer laban sa Inglatera sa Timog Aprika, away ng mga taga-Europa na sumupil sa mga tribung Aprikano. At isang taong pagkapanaw niya, pumutok ang giyera ng Ruso at Hapon (1904–1905) na babala ng napipintong krisis ng lumang orden. Konstelasyong Internasyonal Walang ordeng pampulitika di nagmamaliw. Nagsimulang magunaw ang kolonyalismo mula rebelyon ni Tupac Amaru sa Peru (1780) hanggang pagtiwalag ng Haiti mula sa Pransiya (1804). Kumalat na rin ang mga tagumpay laban sa Espanya nina Miguel Hidalgo, Simon Bolivar, at San Martin. Ipinanganak si Mabini isang taon bago magtapos ang giyera sibil sa Estados Unidos (1865). Naunang napalaya ang mga busabos sa Rusya noong 1861 at mga Aprikano noong 1868. Nabuksan ang Suez Canal noong 1869 at nabuo ang Proletaryong Komuna ng Paris noong 1871 nang siya’y tinuturuan ni Padre Valerio Malabanan sa Lipa, Batangas. Sa loob ng panahong nag-aaral si Mabini sa Maynila (1881–1895), naging bansang nagsasarili ang Italya at Alemanya, habang sinakop ng Inglatera ang Ehipto noong 1882. Kahindik-hindik na masaker ng mga Indiyan sa Wounded Knee noong 1890, sumunod ang segregasyon sa U.S. paglapat ng Plessy v. Ferguson, at tuluyang nabigo ang Rekonstruksiyon. Tiyak na batid ito nina Mabini at ng mga Propagandista. Maiging mauunawaan ang kaisipan ni Mabini kung sisiyasatin natin ang ugnayan ng tao at kapaligiran sa diskurso ng LRF. Sa panimula, nais kong ilahad ang ilang susubuking kuro-kuro. Pagmuniin natin ang tatlong pithaya ni Mabini: 1) Ibuod sa isang makabuluhang naratibo ang sapin-saping kapaligiran ng himagsikan laban sa kolonyalismong Espanyol; 2) Dulutan ng etiko-politikong dalumat ang naisakatuparan ng katutubong komunidad sa pakikibaka tungo sa liberasyon ng bagong bansa; at 3) Ipamukha sa bagong mananakop, ang Estados Unidos, na hindi masusugpo at malulupig ang diwa’t dignidad ng Filipinong lumaban sa dalawang puwersang nagtangkang patayin ang espiritu ng bayan. Magkakaugnay ang mga balak o tangkang ito. Inalalayan ng isang pilosopiya ng kasaysayan na higit pang masaklaw at malalim kaysa sa kambal na komentaryo ni Rizal sa “Ang Katamaran ng mga Filipino” (1890) at “Filipinas sa Loob ng Isang Siglo” (1889–1890). Hindi natarok nina Rizal at Mabini ang pinakasentral na dinamiko ng ekonomyang industriyal: ang walang habas na akumulasyon ng kapital/tubo. Nagoyo sila sa pormalistikong padron ng “laissez-faire” komersiyo at karapatang bumili at ipagbili ang malayang lakas-paggawa. Umasa silang hindi magiging imperyalista ang Estados Unidos, bagamat tahasang imperyalista na ang Inglatera noon pa mang lupigin ang Irlandia at sakupin ang kontinente ng Norte Amerika. Ekstra-ordinaryong Pagkakataon ng Kaisipan Bago sa lahat, nais kong idiin ang sitwasyon ni Mabini nang kathain niya ang LRF na pinalalim ng ilang aspektong humubog sa balangkas ng diskurso. Una, ang pagkatapon ni Mabini sa Guam ay parusa sa patuloy na pagtutol niya sa dahas ng Estados Unidos sa pagsugpo sa hangaring lumaya ng bayan, batay sa batas natural at jus gentium na laging batay sa dahas. Nailukob ang konsepto ng batas natural sa mas malawak na antas na naipaliwanag ng pilosopong si Jacques Maritain, kabilang ang ontolohikal, ideyal at gnoseolohikal aspekto, sa kaniyang librong Man and the State.* Nadulutan ng kontekstong historikal ang metapisikong konsepto ng likas na esensiya ng tao—ang rason o kakayahang mangatuwiran, karapatang mabuhay at lumaya, obligasyon, atbp.—na unang natutuhan ni Mabini sa iskolastikong edukasyon sa San Juan de Letran at Unibersidad ng Santo Tomas. Pangalawa, ang LRF ay bungang matagumpay ng pagkatalo. Bagamat sumuko na si Heneral Aguinaldo, patuloy pa rin ang digmaan. Samantala, nakaipit si Mabini sa puwersang rebolusyonaryo (si Heneral Malvar ay lumaban hanggang Abril 16, 1902) at puwersang mananakop, kaya mahihinuha na ang LRF ay testimonyo ng isang mandirigmang aktibo sa gitna ng kabatirang nagapi ang rebolusyonaryong pamahalaan. Paralitiko man ang katawan, masigla ang diwa at guniguni. Sinikap ipahayag ni Mabini ang bagong konsepto ng soberanya (na naisusog sa diskurso ng mga humanistikong pantas, nina Montesquieu, Locke at Rousseau) na umuusbong sa pag-ibig sa kapuwa inaapi, hindi sa isang partido o pangkat. Inatasan si Mabini na bumuo ng gobyernong gagabay sa pag-aalsa, na naisakatuparan sa La Ordenanzas de la Revolucion at Programa Constitucional e la Republica Filipina na siyang lapat sa krisis, at wala pang tunay na representatibong lehislatura dahil sa imperatibong limitasyon ng giyera. Pangatlo, masalimuot ang proyektong mapagpalaya sa ilalim ng ordeng merkantilista (Espanya) at monopolyo-kapitalista (U.S.). Sa konteksto ng tunggalian ng mga uring panlipunan, ang digmaang pang-maniobra ay katambal lagi ng digmaang pamposisyon, ayon kay Antonio Gramsci. Sa panig ni Mabini, nararapat nang gamitin ang posisyonal na estratehiya sanhi ng paglansag sa armadong lakas ng Republika, bukod pa sa taksil na oportunismo ng ilustrado at kamalian ng liderato. Ang kakayahang lagumin ang kasaysayan ng rebolusyon ay isang sandata ng politikang posisyonal o ligal—hindi laging tuwid ang landas ng pakikibaka, paliku-liko at di-sinasadyang galaw at pihit. Naikintal ang penomenong iyon sa LFR. Muli, nais kong itampok muli ang paunawang ito. Ang mapanganib na klima ng panahong mula madakip si Mabini (Disyembre 10, 1899) at mapalaya mula sa Guam at mamatay (Mayo 13, 1903)—kulang sa apat na taon ng komprontasyon at repleksiyon—ang panaklong ng kuwadro ng interpretasyon ng LFR. Walang kahawig ang sitwasyon ni Mabini at ng rebolusyonaryong hukbo ni Aguinaldo sa kasaysayang pandaigdigan sapagkat tayo ang unang kolonyang lumaban sa dalawang imperyo, na siya ring nagsudlong sa anti-imperyalistang pagpupunyagi ng Katipunan at ng demokratiko-sosyalistang proyektong nagsilbing inspirasyon sa henerasyon ng mga Sakdalista, Huk, at Bagong Hukbong Bayan. Sangandaan ng Pagbabanyuhay Natuklasan ni Mabini na nakapuwesto siya sa pagitan ng dalawang epoka: sa isang panig, ang wakas ng imperyong Espanya sa Asya, at sa kabilang panig, ang umpisa ng imperyong U.S. sa Asya-Pasipikong rehiyon. Isang katangi-tanging pagkakataon. Si Mabini lamang—hindi si Rizal o iba pang ilustrado—ang nailagay ng tadhana sa puwang ng ito. Si Mabini ang naipit sa dalawang imperyong nagsalpukan sa tapat ng lagusan na humahati sa kasaysayan. Si Mabini ang saksi sa pag-ikot ng bayan mula sa baytang ng tatlong daang taon ng kadiliman tungo sa baytang ng modernidad, mula sa kabihasnang mediyebal tungo sa yugto ng kapitalismong monopolyo-pampinansiya. Samakatwid, maisusog ang tesis na ito. Sa perspektibang historikal, ang LRF ay testimonya sa pagkamulat ng kolektibong sensibilidad sa partikular na tungkuling itinakda ng kasaysayan sa lahing Malayo na umaklas laban sa kapangyarihan ng Kanluran at nagdeklara ng kasarinlan noong Hunyo 12, 1898. Ang sumusunod ay elaborasyon ng proposisyong naihain dito. Totoo na maraming digmaang inilunsad ng mga katutubo sa Tsina, Indonesya, Indya, at Indo-Tsina laban sa Portugesa, Espanya, Ulandes, Pransiya. Ngunit ang Pilipinas lamang ang nagtagumpay sa pagpupunyaging maitatag ang isang republikang nakatindig sa demokratiko’t mapagpalayang prinsipyo minana sa Kaliwanagan (Enlightenment) sa Europa. Hindi ito puro, hinaluan ng mga doktrina’t praktika na hango sa katutubong kultura/kostumbre ng mga sinaunang bayani, tulad nina Lapu-Lapu, Soliman, Lakandula, Tamblot, Dagohoy, Diego Silang, atbp. Isang sintesis o pagsasanib ng tradisyong Kanluran at Silangan ang nagawa ni Mabini. Bago suriin ang LRF bilang namumukod na testamento ng ating pagluwal bilang isang makabagong bansa, nais kong salungguhitan ang makabuluhang repleksiyon na naisakatuparan ni Mabini: ang pagtampok sa rasismo bilang pangitain-pananaw, sistematikong praktika ng mga institusyon. Ito ang katangian ng bagong panginoong banyaga. Ang Digmaang Filipino–Amerikano (1899–1913) ay isang rasistang pakikipagtagisan. Magugunita na sa huling hati ng ika-19 na siglo, nangyari ang gyera sibil sa Amerika (1861–1865). Bagamat nanalo ang kapitalistang Hilaga at napalaya ang dating esklabong Aprikano, nakuhang maipamalagi ng mga panginoong piyudal ang segregasyon sa buong lipunan. Panahon din iyon ng pagsupil sa mga katutubong Amerikano, ang mga Indiyo. Ang estrukturang rasismo batay sa dugo at kulay ay naging bahagi ng institusyon hanggang dekada 1960 kung saan napayagang bumuto ang dating mga alipin, mga lahing-may-kulay. Naging biktima tayo ng rasistang makinarya ng sistemang herarkiya-kapitalista. Hindi katakataka na maraming upisyal ng tropang Amerikano ay beterano sa pagsugpo sa tribung Indiyan. Maraming sundalong puti ang nagturing sa Filipino na “nigger” o barbarikong Indyo. Pinagtanggol ang pagsalakay sa kapuluan bilang isang mission civilizatrice ni McKinley para sa mga di-sibilisadong bayan. Paliwanag ni McKinley sa pagsakop ng kapuluan: “…we could not leave them [Filipino] to themselves—they were unfit for self-government…there was nothing else to do but to take them all, and to educate the Filipinos and uplift and civillize and Christianize them.” Umaalingawngaw ang apolohiya ng “White Man’s Burden” ni Rudyard Kipling. Nang sumabog ang digmaan noong Pebrero 4, 1899, nagproklama si Presidente Aguinaldo ng mga damdamin at ideyang ipinasa ni Mabini bilang tagapayo. Tatlong tema ang maitatanghal natin na pundamental sa kaisipan ni Mabini. Una, ang pita ng bayan na itakwil ang pagka-alipin at ibandila ang dangal at pambansang integridad: Pangalawa, idiniin ang “measureless pride of the American government,” ang kawalan ng respeto sa kaaway na trinatong hayup. At pangatlo, ang tiwala sa Diyos/Kalikasan—ang magkatambal na konseptong hango kay Spinoza at mga turo ng mga pilosopo ng Renaissance at Enlightenment sa Europa—na siyang garantiya na hindi sayang ang sakripisyo ng taumbayan: “Providence always has means and reserve and prompt help for the weak in order that they may not be annihilated by the strong, that justice may be done and humanity progress…Nature has never despised generous sacrifices.” Dagdag sa proposisyong nabanggit, iginiit ni Mabini na sa digmaan, kailangan laging sumunod sa katwiran, sa rason o intelihensiya, na sandigan ng pakikibaka: “But remember that in order…that our ends may be gained, it is indispensable that we adjust our actions to the rules of law and of right, learning to triumph over our enemies and to conquer our evil passions.” Taglay nito ang himig o tonong personal ni Mabini na masasalat din sa dalawang aksiyon o manipestasyon ng matalinong pagninilay sa mithiin at lunggati ng rebolusyon. Pagbabangon ng Diwang Mapagpalaya Rasyonalismong humanistiko-sekular ang tumatanglaw sa diwa ni Mabini. Ang unang patibay sa lohika ng paralitiko ay maaaninaw sa sagot niya kay Heneral Franklin Bell, ang Amerikanong naglunsad ng taktikang “reconcentrado” o hamletting sa Batangas, isang bersiyon ng “Injun War” nina Heneral Arthur McArthur at Adna Chafee. Malupit ang tugon nila sa gerilyang estratehiyang ginamit upang makadaig sa modernong teknolohiya ng kalaban. Pahayag ni Bell na dapat sumuko na ang mga Filipino dahil hindi sila mananalo. Sagot ni Mabini na kung dahas lamang ang masusunod, dapat burahin na ang walang-kamatayang prinsipyo ng moralidad at hustisya, at ibalik ang primitibong gawi ng sangkatauhan. Hindi makatuwiran at makatao ang tropang dayuhan, giit ni Mabini. Sang-ayon dito ang maraming historyador, kabilang na sina Gabriel Kolko, Howard Zinn, Stuart Miller, Kramer, atbp., na kaipala’y elaborasyon lamang ng unang pansin ni Richard Sheridan noong 1900: ang kampanya ng U.S. ay “war of extermination” na sintomas ng “blood madness.” Sinipat ni Sheridan ang larangan: “The Americans in forty-eight hours slaughtered more defenceless people than did the Spaniards in two centuries.” Dugtong ni Mabini sa sagot niya kay Bell, ang mga batas ng digmaan: persuade the weak people to make use of the guerilla and ambush system, especially when it comes to defending their homes and their freedoms against an invasion…Those very laws implacably order the weak people to defend their threatened honor and natural rights under pain of being called uncivilized and incapable of understanding the responsibilities of a proper government…Force as the only factor used in the solution of all kinds of questions among rational beings is not only criminal itself but it is also the cause of all the miseries and ruin that have afflicted humanity. Tumanggi si Mabini na matututong makapamahala ng gobyerno ang Filipino kung susunod sa utos ng mananakop. Baligho ang pangako ng Amerikano na maipagtatanggol ng Filipino ang dangal at hustisya sa bisa ng dahas. Sumbat niya: “The Filipinos would not have faith in the promises of the American authorities while the latter pin them down to the cruel alternative of dishonor or death.” Bakit matindi ang protesta ni Mabini? Alalahanin natin na para kay Mabini, nagsimula ang digmaang mapagpalaya nang dumating ang kongkistador Legaspi–Urdaneta noong ika-16 na siglo. Walang patid ang rebelyon ng mga kolonisado hanggang 1898. Matatag na ang paninindigan ni Mabini na nagwagi na ang rebolusyon buhat nang ilunsad ang Republika noong Hunyo 1898. Ang maikli ngunit matimyas na danas ng kalayaan ay bahagi na ng kasaysayan, hindi na ito maikakatkat sa puso ng bawat Filipino sa harap ng buong daigdig. Ito ang pinakamatuturang mensahe ni Mabini hindi lamang sa tropang sumisikil kundi sa buong mundo. Nakapaghari ang Espanya sa loob ng tatlong dantaon dahil ang mga katutubo ay ignorante at namuhay sila ng walang “consciousness of national solidarity.” Subalit ngayon, deklara ni Mabini: “Today it is different; today the Filipinos share in the life of other nations and they have tasted, even if only for a short time and in an incomplete manner, the joys of an independent life.” Timbangin nating maigi ang bigat ng apirmasyong ito, sentro ng grabidad na mananalaytay sa argumento ng LRF, senyas ng mapagpalayang espiritu ng bayaning kumakatawan sa komunidad. Pagpapasiyang Radikal Ang pangalawang ebidensiya ng dinamikong perspetikba ni Mabini ay masusulyapan sa diskursong lumabas sa The North American Review, Enero 1900, sa wikang Ingles: “A Filipino Appeal to the People of the United States.” Unang nalathala ito sa La Independencia (Hulyo 21, 1899). Malagablab na ang putukan, walang habas ang “war of extermination” ng U.S. Nilikha ni Mabini ang madetalyeng naratibo kung paano ang pagkakaibigan nina Aguinaldo at Dewey, sa umpisa, ay natulak sa madugong patayan. Layon ni Mabini na sulsulan ang “feelings of humanity” ng madlang Amerikano upang wakasan ang “mutual destruction of two peoples who ought to make common cause in contributing to the consolidation of civilization and the progress of the world.” Magiting at bukas-palad ang tikas-disposisyon ni Mabini. Walang bisa iyon. Malapastangan ang trato ng tropang Amerikano sa mga Filipino, sundalo man o sibilyan, ulat ni Mabini. Sa likod ng napagkasunduan, sumuko ang mga Kastila sa Amerikanong hukbo—isang pagtataksil. Mimetikong prologo ito sa pagtalikod ng mga ilustrado sa kanilang inakong responsibilidad sa bayan, isang peripeteia (pagbaligdtad) sa trahedya ng rebolusyon, na sinundan ng anagnorisis (pagkilala) sa kakulangan ng liderato. Sa pagbagsak ng tabing sa teatro, ang pathos o pagdadalamhati at pagluluksa ay iniluhog ni Mabini sa “Kongklusyon” ng LFR: pakikiramay sa mga nasawi at panimdim sa pangakong matutubos ang lahat sa posibilidad ng pagbubukang-liwayway. Katotohanan ang nakataya. Kabulaanan ang sakdal na ang mga katutubo ang may kasalanan sa pagsabog ng away, paninindigan ni Mabini. Sapagkat natuto na ang bayan sa ilalim ng Espanya, nagbanyuhay ang kalooban: ”The Filipino people, educated by long sufferings during the protracted dominion of Spain, have learned to reflect and to judge things calmly, even in the midst of great excitement.” Hindi lahat ng tao sa Amerika ay masama kaya hindi niya kinokondena ang lahat. Naniniwala ang mga Filipino, pagsusuma ni Mabini, na “the popular Government of America will not sink to the level of the theocratic government of Spain, and that the spirit of justice, now obscured by ambition, will again shine in their firmament, as the civic virtues of their ancestors shine in their history and traditions.” Nasilip ni Mabini ang positibong aspekto sa negatibong lambong ng giyerang kakilakilabot—ang diyalektikang takbo ng mga kontradiksiyong nasakyan ng kaniyang intuwisyon at kabatiran. Tulad ni Rizal sa kaniyang puna na ang republikanong tradisyon sa U.S. ay hindi magiging imperyalista. Magilas at maantig ang kumbiksyon ni Mabini na ang Bathala ay pumapatnubay sa katubusan ng bansa: “The Filipino people are struggling in defense of their liberties and independence with the same tenacity and perseverance as they have shown in their sufferings. They are animated by an unalterable faith in the justice of their cause and they know that if the American people will not grant them justice, there is a Providence which punishes the crimes of nations as well as of individuals.” Nasa masang nagtitiwala ang kaligtasan, pahiwatig ni Mabini—optimistikong talino, pesimistikong saloobin? Pambungad sa Propetikong Naratibo Mula’t sapul, bastos na ang trato sa Filipino ng mga Amerikanong upisyal. Obserbasyon ni Samuel Tan na nalason na ang relasyon ng dalawang pangkat dahil sa diskriminasyon at “prejudice” ng mga Amerikano tungo sa mga “insurgents”—hindi patas sapagkat panginoon na ang mga bagong salta. Napuntirya ito ni Mabini sa bukana ng pakikihamok. Masisilip din ang rasistang disposisyon ng mga Anglosahong heneral sa pagbalewala ni Heneral Arthur McArthur sa ideya ni Mabini na prayoridad ang kasarinlan. Walang tigil ang kritisismo ni Mabini sa bagong mananakop kaya ipinatapon siya (at kapanalig tulad ni Hen. Artemio Ricarte) sa Guam—isang teroristang estratehiyang kasuklam-suklam. Tandisang kontra si Mabini sa mga ilustradong oportunista (Paterno, Buencamino, Pardo de Tavera, Legarda, atbp.) na kagyat nagpaalipin sa kaaway sa gitna ng madugong labanan. Nagulat nga si Mabini sa walang hiyang panghihimasok ng mga bagong panginoon. Naglabas ng manifesto ang Schurman Commission na hinirang ni McKinley pagkaraang mairatipika ang Tratado ng Paris. Walang pakundangang ipinagbili ng Espanya ang soberanya ng kolonya (di na nila hawak) sa halagang 20 milyong piso. Sinalungat ni Mabini ang lehitimasyon ng tratado: wala nang awtoridad ang Espanya sa teritoryong nabawi na ng mga katutubo. Liban sa Intramuros, wala nang kapangyarihan ang kolonisador upang lumagda sa tratado. Dapat tandaan na sa pagkilatis ni Mabini, mula’t sapul sa pagdating nina Legaspi at Urdaneta, nasadlak na tayo sa walang patawad na digmaan—kongkistador laban sa mga indihenyo/katutubo. Saksi ang malimit na insureksiyon sa buong arkipelago. Tumingkad ito nang manghimasok ang U.S. Batas ng digmaan ang naghari sanhi sa paglabag ng mananakop sa sekularisadong batas-natural na nagtatakda ng pagkakapantay-pantay ng lahat ng nilalang. Tiyak na malaki ang impluwensiya ng masoneria at pagsuob sa prinsipyo ng fraternidad at mapagkawanggawa sa kaisipan ni Mabini. Susog na kwalipikasyon ito sa opinyon na kosmopolitan at transnasyonal si Mabini tulad ni Randolph Bourne. Tulad ng mga kasamang propagandista, talastas nila ang kilusang liberasyon sa Mehiko at Haiti, sampu ng mga tagumpay nina Bolivar at San Martin sa Timog Amerika—ekstra-teritoryal na pakikiisa kontra sa imperyong Espanyol at U.S. Pakutyang pinagalitan ni Mabini ang sakim na administrasyon ni McKinley: What a spectacle to see that at the end of the century called enlightened and civilized, a people who know how to love their sovereignty and proud of their sense of justice now would use their accumulated force to wrest from a weak people the very rights which in their case they believe to be inherent in natural law! Alam ni Mabini ang motibong pangekonomiya ng kapitalismo: ang dominasyon sa pagmonopolyo ng industriya sa Filipinas at subordinasyon ng lahat; “thus reduce us to the category of tenants and laborers and to make serfs of us.” Talikdan itong kapalarang bunsod ng tunggalian ng mga uri, panawagan ni Mabini. Interbensiyon ng Budhi Binabalaan ni Mabini ang komunidad na huwag magpatukso sa mga pangako ng bagong panginoon. Maalab niyang binigyan-pansin at idiniin ang “race prejudice” ng U.S. na pinatunayan ng sistematikong paggamit ng “water cure” at kolektibong parusa sa “hamletting.” Masaklap ang mapasuko sa Amerikano: We were equal with the Spaniards before the laws of Spain, but we never obtained justice in any part without resorting first to savage ways and without an interminable series of humiliation, for wherever we turn we are being pursued by race prejudice, which is deep, cruel, and implacable in the North American Anglo-Saxon…Annexation, whatever form it may take, will result in our eternal slavery by a people so different from us in manners and customs, a people who do not want to see a brown people beside them, and a people from whom we cannot separate without resorting to armed conflict. Nais kong idako ang malay ng mambabasa sa napakaimportanteng mensahe ni Mabini. Matalab pa rin ang dating nito hanggang sa kasalukuyan, o lalo na sa gitna ng krisis ngayon. Sa bilang ng mga bayaning nakibaka, si Mabini lamang ang malinaw na nagpursiging itampok ang mabangis na ideolohiya ng “white supremacy” at mga institusyong kaakibat nito, halimbawa ang “U.S. counterinsurgency strategy” laban sa tinagurian nilang “terorismo.” Nagsilbing sandigan ito ng imperyalismong U.S. Naipataw at napalaganap ito sa “anti-terrorism law” ng mga rehimeng umiral sa atin at nagpapatuloy pa hanggang ngayon. Walang humpay ang panawagan ni Mabini na ipagtanggol ang kalayaan at soberanya ng Filipinas—ang masidhing panata ng kaniyang buhay: If we lay down our arms, our children will be in bondage…; they will inherit from us nothing but misery and struggle which they will be forced to suffer if we do not continue the present war. If you wallow in poverty, chained to slavery. And then you come to think of what your children will be, do you not think it is sweeter to die? Alinsunod sa daloy ng kaniyang isip at damdamin, mahuhugot ang isang punto-de-bistang mapanuri sa mga kontradiksiyong pulitikal at ideolohikal na sinuri at pinahalagahan sa kadluang utak ng “dakilang paralitiko.” May saysay o signipikasyon ba ang kasaysayan? Historyador ba o taga-salansan lamang ng anekdota at karanasang personal ang tungkulin ni Mabini sa LRF? Anong papel ang ginanap ng iba’t ibang tauhan sa dulang inilatag niya? May kahulugan ba ang buong akda? Masusubaybayan natin ito sa paghimay sa estruktura at balangkas ng mga leitmotif sa kaniyang obra maestra. Ungkatin natin bakit kailangang magkaroon ng suri at pagtatasa sa mga pangyayaring sangkot sa buhay ni Mabini. Hindi ba sapat na umasa na lamang sa empirikal na paglikom ng mga pangyayari sa isang kronolohikang katalogo? Bakit kailangan pang bulatlatin at kilatesin ang bawat insidente at mga protagonistang kalahok doon? Sa madaling salita, ano ang pangunahing adhika ni Mabini sa paghubog ng akdang nabanggit? Balangkas ng Pagsisiyasat Sa unang masid, sapantaha nating ito’y mga gunita o memorya ng isang dating upisyal sa gobyerno. Marahil, isang kronika ng mga pangyayari mula 1896 hanggang sumuko si Aguinaldo. Angkin ng awtor na karanasan niya ito, tala ng mga nangyari sa kaniyang buhay bilang protagonista sa naganap na himagsikan at isa sa natirang buhay. Sa panimulang pahayag, isiniwalat na ni Mabini ang lohika ng kaniyang testimonya bilang isa sa tinaguriang “irreconcilable” na tumangging sumumpa sa awtoridad ng Amerikano sa pakikisanib sa damdamin ng sambayanang lumalaban. Samakatwid, ang physiognomy ng karakter ni Mabini bilang makabayang intelektwal ay nakasandig sa malingap na pakikiisa sa kagustuhan ng bayan. Iyon ang bukal o batis ng talab ng kaniyang kaisipan bilang kinatawan ng bayang umaklas at tumindig sa sariling bait at konsiyensiya. Nang humupa ang digmaan at sumuko si Aguinaldo, umayon at umangkop din si Mabini sa daloy na pakikitalad ng sambayanan, sa paraang mapayapa. Katotohanan, hindi personal na hangarin o hinuhang lunggati, ang primaryang gabay ng kaniyang budhi. Iginiit ni Mabini ang saligan ng kaniyang pulitikang programa: “…sa tingin ko hindi mga pansariling ambisyon kundi ang pagkabigo ng mga adhikain ng sambayanan ang sanhi kung bakit naganap ang Rebolusyon.” Dangal ng pagkataong taglay ang integridad ang ipinagpugayan niya bilang basehan ng birtud. Nais niyang magsilbing batayan iyon ng pagtitiwala ng taumbayan. Pagtatapat niya: “Tulad ng sinumang kapuwa ko tao, may pinananaligan akong mga katotohanan na gumagabay sa aking budhi o nagsisilbing pamantayan ng aking mga pagkilos…Ang panananampalatayang ito ang nagtuturo sa akin na sa bisa ng likas na kalakaran ng mga bagay, nasa sambayanan mismo ang lahat ng kapangyarihang nakasasaklaw rito.” Sa pakiwari ni Mabini, batay sa batas ng kalikasan (natural law), nasa sa masa/sambayanan ang awtoridad; sa orihinal, “toda autoridad sobre el pueblo reside en el pueblo mismo por ley natural.” Napagpasiyahan niyang salungatin o talikdan ang anumang obligasyon na “contraria a la ley natural”—labag sa batas ng kalikasan. Hayag na alagad si Mabini ng mga simulain ng Kaliwanagan (Enlightenment) na nagmula sa Batas ni Cicero at mga pilosopong Stoiko. Tiwala siya na isinilang ang tao para sa katarungan, recta ratio, law as“the expression of right reason in action.” [Bowle, John, Western Political Thought (London, UK: Methuen, 1961, p. 88]. Kasaliw ng karapatan at kalayaan ang obligasyon at tungkulin, paliwanag ni Mabini sa “A mis compatriotas”:”…Freedom itself demands that we conform our conduct to the guiding light of reason and the commanding voice of justice. What freedom does mean is that we ought to obey not anyone but only and always that person whom we ourselves have chosen and acknowledged as the most capable of leading us; for in this way we are obeying our reason.”* (Sinipi ni Horacio de la Costa, Readings in Philippine History (Manila: Bookmark1965, p. 243). Kailangan ng tao ang dunong at makatwirang Diyalektikang dalumat ang ginawang kritika sa interaksiyon ng malay/rason at kapaligiran, kalayaan at tadhana, ng teorya at praktika. Sa paniwala ni Mabini, ang karapatan ng taumbayan ang mabisang lakas na magagamit sa pagsulong at pag-unlad ng komunidad, sa kapakanan ng buong bansa. Subalit kailangan ang kalayaan at kasarinlan upang maisabuhay at maisapraktika ang mga karapatang demokratiko at karapatang-pantao na nakatala sa United Nations Declaration of Human Rights. Hindi pa naisasakatuparan ito hanggang ngayon. Lalo na sa panahon ng madugong pagtatagisang kinasangktuan ni Mabini at halos dalawang henerasyon. Haraya at Realistikong Dalumat Bukod dito, inamin ni Mabini na may pedagohikal at etikal na layunin ang akda. Bunsod ito na dapat buklurin ang teorya (katwiran at agham) at praktika ng pamamahala, na “iniangkop sa likas at di-nagbabagong kaayusan ng mga bagay at mga tiyak na pangangailangan ng mga pnamamahalaan”—ibig sabihin, mga kailangan sa buhay tulad ng pagkain, damit, pabahay, kalusugan, atbp. Karanasan, dunong, katwiran ang dapat buklurin at gamitin. Minungkahi ni Mabini na kailangang iwaksi ang “kamanmangan o simbuyo ng damdamin.” Pinaliwanag niya ang halaga ng Deklarasyon ng Kalayaan at Mga Karapatang Pantao ng rebolusyong Pranses, na sa pakiwari niya ay sinunod ng Estados Unidos—isang opinyon na angkin din ni Rizal. Iyon, paniwala ni Mabini, ang mga prinsipyo ng likas na batas na ikinintal ng mga rebolusyonaryo’t siyentipikong pantas/guro (tulad nina Rousseau, Voltaire, at Diderot) sa larang ng politika. Palaala niya: “Kung nasa pagtutugma ng katwiran at karanasan ang katotohanan, nasa pagtutugma ng teorya at praktika ang birtud”—tatsulok ang birtud, katwiran, katotohanan. Pinakasentro ng akda ang mga susing konseptong ito: katotohanan, karanasan, katwiran, sampu ng birtud na bunga ng pagsalikop ng teorya (agham) at praktika (makatwirang aksiyon o gawain). Magkakaugnay iyon sa bawat paksang dinadalumat. Matutuklasan na ang disenyo ng LRF ay binubuo ng mga kabanata hinggil sa mga pangyayaring saklaw ng kategorya ng karanasan/praktika at mga kabanata na kaugnay ng mga ideya ng katwiran, siyensiya, at kaisipang naging matrix ng kapasiyahan at pagkilos. Hindi mekanikal na korespondensiya ng sangkalang materyal/pang-ekonomiya at ideolohiya/kamalayan ang iskema rito, kundi diyalektikal. Ibig sabihin, masalimuot at malikot na ugnayan ng mga palapag ng konjunktura, kapwa materyal at ideyal, ang nailatag ni Mabini. Dobleng obligasyon ang hinarap ng masigasig na paralitiko. Sa pagsaliksik, matatarok na pinaglangkap ni Mabini ang mga ideyal ng Renaissance at Enlightenment sa Europa sa proseso ng paghamon sa piyudalistikong institusyon ng Simbahan at monarkiya, kaalinsabay sa paglaban sa imperyo ng kapitalismong pampinansiyal—ang imperyong U.S. Naturol na natin ito sa unahan: ang dalawang imperyong lumikha ng lagusan ng rebolusyong Filipino. Alegorya ito ng katawan ni Mabini, dalawang kondisyong magkakawing. Naisingkaw ng kasaysayan sa batok ni Mabini ang dalawang lunggati at pananagutan sa pagitan ng luma at bagong ordeng nagtutunggali sa ibabaw ng mundo, samantala mga halimaw ng libido/imahinasyon ang sintomas na umaaligid at sumisindak sa atin. Baka makatulong ang diyagramang itong hugot sa repleksiyong tinalakay at dinalumat natin: Semiotikang burador ng tematikong kategorya sa LFR. Sa paglilimi ko, ang krusyal na temang humahabi sa banghay ng LFR ay nakasilid sa Kabanata 7, ang isyu ng organisasyon. Magkatalik ang praktika at teorya sa plataporma’t agenda ng samahan. Natalakay na ni Mabini ang transisyon mula sa ebolusyong pagsulong tungo sa aktibidad ng rebolusyon sa Kabanata 1. Nailatag ang mga pangyayari sa pagbitay sa mga paring sekular (Gomes, Burgos, Zamora) at sa pagkawalang-bisa ng repormistang La Solidaridad, karugtong ng mas dramatikong polemika ng Noli at Fili. Mula sa posisyonal na laban, binuhos na ang sigla sa maniobra o armadong pakikihamok, mula ebolusyon tungo sa rebolusyon. Sa aktwalidad nagyakap ang maari at di-maaari. Masinsing sinubaybayan ni Mabini ang napakaimportanteng resulta ng pagbubukas ng Suez Canal, sagisag ng tulay ng luma at bagong kabihasnan. Kahalintulad ito sa pagkamulat ni Ibarra sa katotohanan ng kaniyang tinubuang lupa nang umuwi mula sa Europa. Ang Suez Canal ay nagsilbing talinghaga o simbolo ng paglalakbay ng kamalayan mula sa inertia ng kolonisadong antas hanggang sa krises ng pagtuklas sa kilos at akto ng Katipunan. Sikaping ikintal ang proseso ng transisyon, isang sandali ng pagkaabala’t pagpapatuloy, bilang imperatibong paksang nililinang sa diskurso ng LFR. Masasabing ang sintesis ng simulaing nagbunsod sa rebolusyon ay masisinag sa Konstitusyon ng Liga Filipina. Narito ang limang layunin ng organisasyong sinubukang itatag ni Rizal bago siya ipinatapon: 1) Pag-isahin ang arkipelago sa isang matining at masiglang kabuuan; 2) Resiprokal na pangangalaga sa bawat okasyon ng pangangailangan at ligalig; 3) Pagtatanggol laban sa bawat dahas at paglapastangan; 4) Paglinang sa edukasyon, agrikultura, at komersyo; at 5) Pag-aaral at implemtansyon ng reporma. Nahulma sa plataporma ng Liga ang pinakamahalagang katungkulan ng isang pamahalaang kumakatawan sa buong bayan. Hindi lubusang nagampanan iyon ng Espanya, bagkus natulak pa sa primitibong antas ang dating maunlad na lipunan ng mga datu at rajah bago dumating sina Magellan at Legaspi, kung isasaisip ang testimonya ni Antonio Morga, mga bakas ng sinaunang sibilisasyong Malayo na tinalunton ni Rizal. Sariwang Balita Mula sa Bundok Ano ang pahiwatig ng birtud sa LFR? Hindi na nakagagambalang palaisipan ito. Naitala na ni Mabini ang kodigo ng mga elemento ng birtud sa kaniyang “El verdadero decalogo.” Marahil naisulat ito circa unang bahagi ng 1898 kasabay ng “Ordenanzas de revolucion” at sa burador ng konstitusyon inihanda sa Malolos. Idinulog niya sa atin ang ideya na buhat pa nang masakop ang isla, nagsimula’t lumaganap na ang tunggalian ng Espanya at mga katutubo. Ibig sabihin, ang kondisyon ng giyera ay nag-umpisa sa paglukob sa mga komunidad ng mga katutubo. Dahil dito, hindi nagkaroon ng malawakang pagkakaisa ang madlang sinakop. Layon ng Decalogo na ipahayag ang moral-etikal na prinsipyong bumubuhay, sumusuhay, at nagpapasigasig sa pambansang komunidad. Nag-umpisa ang Dekalogo sa proposisyong mala-relihiyoso: “Ibigin mo ang Diyos at iyong dangal sa ibabaw ng lahat….” Dapat alamin na ang katagang “Diyos” ay mula sa Stoiko/deistang konsepto na halos katumbas ng espiritung umuugit sa kalikasan—isang laganap na paniniwala sa Renaissance ng ika-16 na siglo. Sipiin natin ang ilang talata na nailathala sa Ingles noong 1922: Fourth. Thou shalt love thy country after God and thy honor and more than thyself: for she is the only Paradise which God has given thee in this life, the only patrimony of thy race. The only inheritance of thy ancestors and the only hope of thy posterity; because of her, thou hast life, love and interests, happiness, honor and God. Fifth, Thou shalt strive for the happiness of thy country before thy own, making of her the kingdom of reason, of justice and of labor… Sixth. Thou shalt strive for the independence of thy country: for only thou canst have any real interest in her advancement and exaltation, because her independence constitutes thy own liberty; her advancement, thy perfection; and her exaltation, thy own glory and immortality. Eighth, Thou shalt strive for a Republic and never for a monarchy in thy country: for the latter exalts one or several families and founds a dynasty; the former makes a people noble and worthy through reason, great through liberty, and prosperous and brilliant through labor. Tenth. Thou shalt consider thy countryman more than thy neighbor; thou shalt see him thy friend, thy brother or at least thy comrade, with whom thou art bound by one fate, by the same joys and sorrows and by common aspirations and interests. Therefore, as long as national frontiers subsist, raised and maintained by the selfishness of race and of family, with thy countryman along shalt thou unite in a perfect solidarity of purpose and interest, in order to have force, not only to resist the common enemy but also to attain all the aims of human life. Naipunla na ni Mabini ang kredo ng ating nasyonalismong nakatindig sa aksiyomang unibersal ng hustisya at katwiran. Klasikong metanaratibo ito na anatema sa mga relatibistiko’t nominalistikong historyador. Tumalab ito sa mga intelektwal na sumibol sa panahon ng okupasyon—sina Lope K. Santos, Faustino Aguilar, Crisanto Evangelista, Rafael Palma, Claro Recto, Salvador Lopez, Renato Constantino, Amado V. Hernandez, Teodoro Agoncillo, atbp. Dahil neokolonyal pa rin ang oligarkong nakapangibabaw, at kolonisadong mentalidad ang umiiral, hindi pa laos ang LFR. Nasa pusod nito ang binhi ng kinabukasan. Wala halos memorya o pakialam ang maraming mamamayan ngayon sa mga naisakatuparan nina Rizal, Bonifacio, Mabini, sampu ng ilanlibong martir ng pambansang pakikibaka para sa dignidad at kasarinlan. Nanaig pa rin ang imperyalistang dominasyon sa larang ng saliksik at pedagohiya. Ang karapatan ng bawa’t bansang matamo ang pansariling determinasyon ay tanggap na sa buong daidig, liban na lamang sa mga akademikong neoliberal, kunwari’y pluralista ngunit sugo ng Kanluraning hegemonya. Halimbawa ang pontipikasyon nina Greg Bankoff at Kathleen Weekly na ang ating makabayang kilusan ay instrumento lamang ng mga sukabang pulitiko. Tinalikdan daw ng mga nasyonalistang historyador (Veneracion, Tan) ang “normative conceit of objectivity and balance” upang itaguyod ang elitistang negosasyon ng identidad sa isang “post-national era” kung saan “redundant” na ang “nationalist project.” Puna nina Bankoff at Weekly: …Most Pinoys find little in the past to identify with and care even less of their history…Most Filipinos, however, think more about expanding their fictive and kinship ties in the present than about commemorating a past redolent with injustice and exploitation…Perhaps the choice for this century is transnationalism or anarchy? Sino ang nilalait ng dalawang puting eksperto sa kalagayan ng mga Filipino at mga subalternong kapatid sa laylayan? Para sa Australyanong dalubhasa, hindi na kailangang intindihin o pahalagahan ang rebolusyonaryong arkibo nina Rizal, Mabini, atbp., pagkat laos na—natalo, “Luzon-centered,” at makauri. Baligho’t mapagkanulong predikamento ito. Ang historyograpiya nila ay salat sa kontekstwalisasyon. “Post-colonial” daw ang Pilipinas gayong kakutsaba ng Washington ang oligarkong gobyerno na payag sa dagdag na base militar (pinahintulot ng Visiting Forces Agreement at EDCA) ayon sa anti-Tsinang agenda ng Washington–Pentagon. Tangka nilang tumulong, ngunit may kalakip ng lasong presuposisyon ang kanilang ambag, lalong makamandag kaysa tuwirang agresyon o eksplotasyong madaya tulad ng patakaran ng labor-export. Inaaping migranteng proletaryo ng buong mundo ang identidad natin, hindi bihasa’t mapamaraang lahing dumadakila sa kalayaan at katarungan para sa lahat. Bakit Tayo Bumalikwas Bumalik tayo sa interpretasyon ng kahulugan at halaga ng LFR. Sa bandang huli ng “Prologo,” inulit ni Mabini ang simulaing nag-udyok sa kaniya na sumapi sa rebolusyonaryong kilusan—pagsuob sa rason at hustisya—na ngayon ay yumuko sa mas nakalalamang na puwersa. Tinutukoy dito ang pagsumpa ni Aguinaldo sa soberanya ng U.S. Upang manatiling buhay, hindi maiiwasang tanggapin ang nesesidad na utos ng makapangyarihang lakas. Hindi ito permanenteng sitwasyon. Gayunpaman, payo ni Mabini sa bayan “na huwag mawawalan ng pag-asa, at dapat siyang magtiwala sa kaniyang sarili, sa katagrungan, at sa hinaharap.” Sinipat niya ang masukal na landas ng kaniyang pakikipagsalaparan. Tumulong siya kina Rizal at Del Pilar sa kilusang repormista—nabanggit na natin ang Cuerpo de Compromisarios na sinalihan ni Mabini—at nang walang bunga iyon, pumanig si Mabini sa Katipunan. Ito ang tinig ng bayan, saloob niya: inihayag ko ang tungkulin kong tumalima rito at gabayan ang Rebolusyon upang sa pagkawasak ng matandang rehimen na sadyang bulok at inutil, makapagtatag ng bago at higit na makasasapat sa tunay na pangangailangan ng mga Filipino at makaangkop sa mga pagbabago o repormang hinihingi ng progresibo nitong sibilisasyon. Lumahok ako sa digmaan sa pagtalima sa tinig ng bayan. Nakatalik pa rin ang kaluluwa ni Mabini sa simulain ng rebolusyon. Nag-iba lamang ang paraan sa pagtataguyod noon. Muling ipinandigan niya na mithiin ng bayan ang matamo’t makasangkapan ang kalayaan at mga karapatang kailangan upang mapagyaman ang kaban ng kultura at kapamuhayan. Inaasahan niyang maiintindihan ito ng mga taumbayan sa Amerika, na siya ngayong taga-hatol sa ating kapalaran. Yapos ng kahihiyan at masaklap na pighati, nais ni Mabini na bumalik sa katahimikan upang masabi niya na tumupad siya sa kaniyang tungkulin, inako ang pananagutan, na tanging balsamo “sa kirot ng buhay na tigib ng hinanakit.” Nakumpisal ni Mabini sa “Pag-aalay” na panaginip ng ina niya na maging pari siya. Inihandog ang akda niya sa ina bilang “saserdote” ng rebolusyonaryong kilusan. Hindi lang “nakasuot ng abito ang tunay na alagad ng Diyos kundi ang lahat ng nagpapahayag ng kaniyang Kaluwalhatian sa mga gawaing mabuti at kapaki-pakinabang para sa lalong nakararaming nilikha niya.” Bilang sakripisyo, ang LRF ay isang sandata sa pagmulat sa kamalayan ng nilupig at armas sa paglikha ng konsiyensiya ng lahi. Trayektorya ng Salaysay: Trahedya o Komedya? Mahihinuha sa diyagramang naisingit sa itaas na tinanggal ni Mabini sa akda ang isyu ng personalidad. Ang mga pangyayaring naganap ay matatarok kung alam natin ang determinasyon nito, na matatagpuan sa mga prinsipyo at batayang motibo ng mga grupo o pangkat, hindi ng ilang piling indibidwal. Nabanggit na natin na para kay Mabini, ang kalayaan ay pagsunod sa utos ng rason at hustisya. Samakatuwid, dapat nating sundin ang grupo o partido na kinatawan ng katwiran at katarungan, alinsunod sa tambalang paghuhunos na masikhay niyang iginiit: “Our revolution must be not only external but internal.” Kay Mabini, magkahugpong ang kalayaan, obligasyon at katungkulan: Freedom does not mean that we are to obey no one, for itself demands that we conform our conduct to the guiding light of reason and the commanding voice of justice…. We must undertake a radical reform not only of our institutions but of our own ways of thinking and acting. Our revolution must be not only external but internal. Singkronisado ang dalawang daluyan ng pagbabago, kapiling ang pagtatamasa ng dignidad at tungkuling magpasiya. Kailangan ang kalayaan upang mapalis ang di-pagkakapantay ng “la casta dominante y la poblacion indigena,” ang usaping tunggalian ng mga uring panlipunan. Muli, hindi maipaghihiwalay ang hinihinging pagkakapantay-pantay, karapatang pantao, hustisya, at kasarinlan. Karaniwang ipalagay na ang pakay ni Mabini ay kritisismo ng kakulangan ni Aguinaldo, mga depektong pampersonal. Dapat mahulo na si Aguinaldo ay halimbawa lamang ng mga tipong marupok o mahina, walang kontrol sa pagpigil sa masimbuyong ambisyon. Masahol na katiwalian ang pagpapauna ng personal na hangarin sa halip na kolektibong kapakanan. Mahusay na naipaliwanag ang kontradiksiyon sa Kabanata 1. Batid ni Mabini ang prinsipyo ng Kaliwanagan (Enlightenment): “Isang pangangailangan at likas sa lahat ng nilalang, sa indibidwal o kolektibong paraan man, ang paglago o pagsulong.” Hindi hilig ng madla ang marahas na pagbabago, ang rebolusyon, sanhi sa “likas na preserbasyon ng sarili” dahil kadalasan nagtatagumpay ang isang uring maimpluwensiya na “nagsasamantala sa kamangmangan o katiwalian ng kanilang mga kababayan, at nanlilinlang para sa mga pansariling layunin.” Masinop ang paglalarawan ni Mabini ng mga kontradiksiyon. Sa pagitan ng ebolusyon o unti-unting pagbagago at marahas na rebolusyon, kailangan ang prudensiya, maingat na kalkulasyon. Organikong proseso ang dapat alalahanin. Sa halip na umayon sa eskolastikong preskripsiyon na laging sumusunod sa awtoridad ng Simbahan o minanang kaugalian, lumihis si Mabini. Naging realistikong anggulo ang pagdalumat niya, ayon sa siyentipikong humanismo ng Renaissance. Humango sa kasaysayan ng kolonyalismong Espanyol ang naturalistikong pagsusuma ni Mabini, na sa katunayan ay babala sa Amerika na huwag tumulad sa imperyong Espanya. Hindi pa tapos ang laban, ang paligsahan sa pagtatamo ng hegemonya, ang lideratong moral-intelektwal ng proletaryo/masang inaapi.* [Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, ed. .Quintin Hoare amd Geoffrey Nowell Smith (New York: International Publishers, 1971, pp. 162-63] Ang buong akda ay maituturing na paunawa sa U.S. na huwag magpalalo at huwag suwayin ang batas ng kalikasan na kabuklod sa produktibong lakas ng sambayanan, sa masang lumilikha ng yaman ng lipunan. Babala rin ito sa kasalukuyang gobyernong mapagsamantala at mapaniil: Ngunit hindi magaganap ang ebolusyon kung hindi inaayunan ng kaayusang panlipunan, tulad ng halamang hindi lumalago sa di-binabagayang lupa. Kung pagkabansot ng bayan ang tinutupad ng gobyerno alang-alang sa pansariling kapakanan o ng isang partikular na uring panlipunan o sa anupamang dahilan, hindi maiiwasan ang rebolusyon. Nararapat na umusbong at umunlad ang isang sambayanang hindi pa nakasasapit sa ganap na pamukadkad ng buhay, sapagkat kung hindi ay mapaparalisa ito, at kamatayan ang pagkaparalisa. Kung paanong di-likas ang isuko ng isang nilikha ang sarili sa pagkalipol, kailangang gawin ng bayan ang lahat upang maibagsak ang gobyernong humahadlang sa kaniyang pag-unlad. Kung mga anak ng bayan mismo ang nagtagtag ng gobyernong ito, kailangan itong maigupo. Malinaw dito ang naturalistiko’t realistikong perspektiba na nagsusog sa pagkawatas ng “ley natural” o likas na batas, sa direksiyong sekular at naturalistiko. Hindi nakalimutan ni Mabini na ang porma ng gobyerno ay niyari ng pagkakataong historikal at isinaayos sa kalkulasyong kapakipakinabang. Nais ngayong ipakita ang ahensiya ng taumbayan sa pagyari ng ordeng pampulitika na tugma sa krisis at pangangailangan ng sirkumstansiya. Ikumpara ang tila reaksionaryong kumbiksiyon ni Leo Strauss na dahil sa historicism ng modernidad, nawalan ng bisa ang klasikong konsepto ng batas pangkalikasan na nakasalig sa pribadong pag-aari [Leo Strauss, Natural Right and History (Chicago: University of Chicago Press, 1953). Kontra dito si Ernst Bloch na nag-usig sa partisanong interes ng positibong batas pabor lamang sa mayaman at makapangyarihan, sa halip na nakatindig sa karapatan ng sambayanan (jus gentium), sa katarungang hinahangad ng mga maralitang nangangailangan ng dignidad. Argumento ni Bloch: “There can be no human dignity without the end of misery and need, but also no human happiness without the end of old and new forms of servitude” *[Bloch, Natural Law and Human Dignity (Cambridge: MIT Press, 1986, p. 208] Transmutasyon/Paghuhunos Sa katunayan, pumasok na si Mabini sa epoka ng Renaissance at humanistikong sibilisasyon. Tumalikod na siya sa piyudal/teokratikong ugali ng Espanya. Naging sekular ang batas ng kalikasan bilang basehan ng awtoridad pampulitika bunga ng Repormasyon sa panahon ng giyera ng mga relihiyon. Sa halip na ipagpatuloy ang abstraktong ideya ng batas ng kalikasan (hango sa Stoikong pilosopiya at teolohiyang natural ni Aristotel/Santo Tomas Aquino), sumalok siya sa bukal ng kaisipan ni Benedict Spinoza. Iminungkahi ni Spinoza na maisasakatuparan ng tao ang pag-unlad ng kaniyang rasyonal na kaluluwa, kalayaang espiritwal, sa loob ng lipunan. Ang pagsulong ng lakas ng pagkatao, ang marangal na kakayahan ng tao, ay mapapahinog sa loob ng maayos na komunidad. Bunsod ito ng pagtutulungan o kooperasyon, saligan ng kalayaan at katiwasayan, at ng gobyernong umaalalay dito: “The object of government is not to change men from rational beings into beasts or puppets, but to enable them to develop their minds and bodies in security and to employ their reason unshackled…In fact, the true aim of government is Liberty.” Pinaligiran ang naratibo ng LFR ng diskurso ukol sa katarungan, kalayaan, batas natural, udyok ng pag-unlad, mula pagputok hanggang pagkagapi ng himagsikan. Paglilimi iyon sa mga kategoryang nakapaloob sa hibla ng mga pangyayaring inihanay. Pahiwatig ito na bagamat may kaloobang magnais ang bawat tao, limitado ito ng materyal na kondisyong sumasaklaw sa bawat nilalang. Tunghayan na lang ang kondisyon ng paralitiko, sintomas ng lagay ng kalusugan sa lipunan. At ang estigmang nakakabit dito, na ginawang paraan ng pagtungayaw at pag-alimura kay Mabini ng mariwasang pangkat sa Kongreso ng Malolos (Buencamino, Paterno, atbp.). Tutol siya sa mga pakana ng mga kasike ng prinsipalya. Tsismis na ang sakit niya ay galing sa sipilis at bisyong masama, kaya napilitang ipagbitiw siya ni Aguinaldo upang mapanatili ang konserbatibong hilig sa pamunuan. Sa ano’t anoman, hindi trahedya ang wakas. Sumuko si Aguinaldo nang humina ang hukbo sa pagpatay kay Heneral Luna. Hubris at gawing balakyot ng karakter ang puminsala sa liderato, kapintasang supling ng makauring lipunan. Gayunpaman, nagpatuloy sina Heneral Sakay at mga awtentikong makabayan. Mataimtim ang pag-asam ni Mabini na sa kalauna’y maipapakilala ng bayan na taglay ang dignidad at katalinuhang maging karapat-dapat sa demokratikong karapatang ipinangako ng Amerika. Mala-komedya, kung ganoon, ang indayog ng Kongklusyon dahil marubdob ang pag-asa ni Mabini na makakamit ang kalayaan at kasarilinan sa bisa ng mga mabuting repormang naisakatuparan ng himagsikan, sa kabila ng pagkagapi ng kampon ni Aguinaldo. Ang proseso ng pag-unlad ay sumusugod sa paraan ng pag-atras, pagkagupo, pagkariwara—isang moda ng sintesis ng masalimuot na kontradiksiyon ng kasaysayang lokal at pandaigdigan. Komadrona ng Bagong Salinlahi Nilikha sa bisa ng birtud ni Mabini ang LRF, ang makasaysayang testamento ng pambihirang himagsikan. Binistay at pinaglapat ang klasikong dunong ng kabihasnang Griyego–Romano, teolohiyang natural ni Santo Tomas, at humanistikong agham nina Spinoza at mga pantas ng Kaliwanagan, kapagkwa’y nahubog ang pangitaing progresibo’t mapagpalaya ni Mabini. Naibunyag sa itaas ang sandigan ng etika-politikang pundasyon nito sa katotohanan—empirikal na kognitibong analisis ng karanasan—at pag-uugnay ng iba’t ibang salik sa kategoryang unibersal ng katuwiran at katarungan. Mahigpit na tumalima si Mabini sa realistikong pananaw nina Aristotel/Aquino salungat sa nominalistikong tendensiya nina Ockham, Erasmus, Grotius, Bacon, at Locke. Ito ang dahilan na nakaakma siya sa rebolusyonaryong tendensiya ng demokratiko-sosyalistang aktibidad sa Inglatera, Pransiya, at Haiti. Isang daloy ng akda ang hindi pa napagtuunan ng masusing imbestigasyon. Kung ang konsepto ng batas-natural ang nagsusudlong sa batas eternal at positibong batas ng tao, ang ideya ng birtud (“la virtud”)—mediyasyon ng teorya (isip) at praktika (gawain)—ay patibay na sanay na si Mabini sa diyalektikang historikal/materyal nina Marx at Engels. Marahil, si Isabelo de los Reyes lamang sa mga Propagandista ang nakinabang sa pakikisalamuha niya sa mga anarkista-sosyalistang kilusan sa Europa. O baka nakasagap din si Mabini ng mga butil ng punla mula sa panitik nina Del Pilar, Lopez Jaena, Rizal, Jacinto, atbp. Bukod sa lohiya ng masoneria (kilala sa pangalang Katabay), kasapi si Mabini sa Liga ni Rizal at sa Cuerpo Compromisarios na humalili (nang maitapon si Rizal sa Dapitan) kung saan siya ay naglingkod bilang kalihim ng organisasyon.* [Constantino, A Past Revisited,154; Mabini, Al Pueblo y Congreso Norteamericanos, 9], Hindi na kailangang mag-ibayong dagat ngayon. Dahil sa galing ni Mabini sa argumentasyon legal—malalim ang kasanayan niya sa pagtuturo at pagtrabaho sa opisina ng hukuman—sapat ang dunong niya sa paglalagom ng kumplikadong detalye sa isang unibersal na kategorya. Isang kategorya ang dangal o mabuting pagkatao. Nang matapos niya ang LFR, nakasumpa na si Aguinaldo na pailalim sa soberanya ng Amerika. Subalit pabirong hamon ni Mabini na mababawi niya ang dangal kung mag-aalay ng buhay si Aguinaldo sa pakikipaglaban. Kamatayan sa larangan ng pakikibaka ang makatutubos sa napinsalang prestihiyo ng dating pangulo ng Republika. Palagay ko’y hindi biro iyon. Sakripisyo ng buhay ng maraming mandirigma ang pundasyon ng magandang kinabukasan ng bayan, dulog ni Mabini. Walang kalinangan at sapat na giting si Aguinaldo. Sinalungguhitan na naman ni Mabini ang halaga ng katotohanan sa sambayanang kaunlaran: Nakakamit ang tunay na karangalan sa paglinang ng ating talino upang matutuhang kilalanin ang katotohanan at sa pagtuturo sa ating puso upang kasanayang mahalin ang katotohanan. Sa pagkabatid sa katotohanan, naarok natin ang ating mga katungkulan at ang katarungan…Huwag kalilimutan na nasa unang baitang tayo ng ating pambansang buhay, at pinaakyat tayo at makaaakyat lamang tayo kung birtud at kabayanihan ang tuntungan. Dagdag pa niya na ang kaganapan ng pagkatao ay makakamit ng lahat sa patuloy na pagsulong ng bansa. Pakli niya sa mga ilustradong nagsabing hindi pa handa ang bayan sa pagsasarili, na sila mismo—ang mga Amerikanista—ang nagpapatunay ng kanilang haypotesis. Muli, bumaling ang muni ng organikong intelektwal ng Tanawan, Batangas, sa paksa ng birtud—“la virtud y del heroismo” (2012, 101). Naungkat na ito sa “Panimulang Pahayag,” sa orihinal na pagsasawika: “Si en la armonia entre la razon y la experiencia esta la verdad, en la armonia entre la teoria y la practica se encuentra la virtud.” Malimit talakayin ng klasikong pilosopiya (Plato, Aristoteles, Cicero, Machiavelli, Montesquieu) ang paksang ito. Virtu, sa kultura ng Italyanong Renaissance, ay tatak ng kagalingan ng karakter, sintomas ng pinakabuod na katangian ng isang mamamayan. Sinasalamin ito ng ordeng pulitikal. Ang mga katangiang ito ng mamamayan—karunungan, katapangan, makatarungan, maingat maghatol, atbp.—ay magkakasanib sa isang disposisyon na sumusunod sa rason/katwiran. Ang katapangan, halimbawa, ay disposisyon sa pagkilos na kumokontrol sa simbuyong takot at kapangahasan. Ginagabayan ito ng prudensiya na bunsod ng dunong at pagkamakatarungan. Sa paglapat ng disposisyong angkop o tugma, makakamit ng bawat tao ang ligayang pinakasasabikan. Angkin ni Mabini, ayon kay Agoncillo, ang “katapangan ng konsiyensiya.” Pahimakas at Pagbati sa Bukang-Liwayway Naititik ni Mabini sa isang liham ang birtud ng pakikipagkapwa. Makikita ang pagsasanib ng kabatiran at intuwisyon sa tugon niya sa sulat ni Luisita Blanchard, isang Filpino-Amerikana sa Brooklyn, New York. Nobyembre 19, 1900 ang petsa ng liham. Sandaling pinakawalan si Mabini ng Amerikanong militar buhat nang mahuli siya sa Cuyapo, Nueva Ecija at nabilanggo, at bago ipatapon siya sa Guam. Ginamit ni Mabini ang wikang Ingles, verbatim na inilathala ni Ambeth Ocampo sa kaniyang tudling: I am very much obliged to you for your deep sympathy and true friendship toward me as well as for your sorrow for my illness. Let me shake very friendly and warmly your hand across the seas, seeing that it is indiscreet to kiss it. To correspond your familiarity I tell you that about thirty-five years ago I was born in a town of Batangas province at the south of Manila between Kabite and Laguna provinces and between the lake of Bay and the lake of Bombon or Taal. By my father and mother I am of pure native origin. Although my parents were poor I got some instructions and became a lawyer, thanks to persistive efforts. Since January 1896. I cannot stand because of a weakness in my waist and legs. I do not suffer any other ache and I look as if I were not sick. The physicians say that I will never recover my health; but I do not despair because I am still able to do something good for my country. Fortunately I have neither wife nor children, for this reason is more tolerable the sadness of my life, for I do not suffer in my loves except in that of my country. My father and mother are dead…. You are a true Filipina by heart and feelings and so I love and admire you…I appreciate the American women in their culture and independent habits which render them utterly helpful workers to the aggrandizement of womankind. You are a highest example. Your very thankful and affectionate friend, Ap Mabini. Sa maikling talambuhay na luhog sa babaeng nagmalasakit, naisilid ni Mabini ang padron ng birtud/virtu na hinimay natin. Nakapupukaw ang maantig na balik-tanaw at dalumat ng pinagdaanang landas na naikintal dito. Matatanto ang disposisyong marangal, matapat, matapang, at magiliw na pag-angkin sa katutubong ugat at batis ng kaniyang pagka-Filipino. Sa komunikasyong ito, naipaabot ni Mabini ang lunggating magkadaupang-palad sa kalaunan ang lahing Filipino at Amerikano, isang nakalubog na motibasyon sa diskurso ng LFR. Alinsunod sa konsepto ng hegemonya, makakamit ito sa paraang kompromiso sa isang kasunduan upang maisulong ang pangkalahatang mithiin ng inaapi’t nagnanais ng dignidad. Sa ganitong pagtaya, ang huing kabanata ng LFR ay propetikong pagtanaw sa tagumpay ng rebolusyon sa hinaharap. Sa ultimong pagtatasa, ang LFR ay representasyon ng rebolusyonaryong espiritu ng sambayanang umayaw sa koloniyalismo. Kapwa Kristiyano, Moro, Lumad, Igorot, atbp., na bumubuo ng mayoryang katutubo ang lumaban sa teokratikong Espanya at nagwagi. At pagkatapos, lumaban sa rasistang U.S. at natalo, at sa pagkatalo, nagbunga iyon ng kamalayan-sa-sarili o determinasyong makasarili. Tumayo at lumakad ang paralitiko—ito ang analohiyang maitatanghal sa pagsusulit. Pagbulay-bulayin natin ito bilang isang palaisipang ironya o kabalintunaan ng ating kasaysayan na patuloy na dumadaloy. Maituturing din na isang epikong naratibo ng pagkakaisa ng mga tribu at komunidad sa kapuluan ang sinisikap ilahad ng LFR. Nakatahi sa hinabing naratibo ang alegorya ng diyalektika ng alipin at panginoon na unang isinadula ni Hegel sa Phenomenology of Spirit at naging paradigma sa manifesto nina Marx at Engels, Lenin, Gramsci, Lukacs, Fanon, Sartre, at iba pang agham-pantas. Sa dalawang yugto ng himagsikan na inilarawan ni Mabini, bago pa man nagkaroon ng pormal na independensiya noong Hulyo 4, 1946, napatunayan na umabante na kahit bahagya ang Pilipinas sa landas ng modernong kabihasnan. Totoo, hitik pa ito ng mga kontradiksiyon, subalit nakuha nang humakbang, umakyat, ang masang dati’y api’t nakalugmok sa ilusyon at kawalang pag-asa. Tumindig ang dating alipin, taglay ang dignidad at karapatan. Gumising na ang sambayanan, saksi ang testimongyong LFR ng dakilang lumpo. Si Mabini ang tribuno ng uring anakpawis, ng proletaryong namulat, ang taliba ng kasalukuyang pagbabanyuhay ng mga lahi’t liping kayumanggi, ng Filipino, taglay ang kaluluwang pinapanday sa apoy ng mobilisasyong sukdulang mapangahas, makatarungan, at mapagpalaya. Sanggunian Agoncillo, Teodoro, “Apolinario Mabini: The Courage of Conscience,” in Archipelago, 1 (December 1974). Aguinaldo, Emilio, “To the Filipino People,” in The Philippine Reader, ed. by D.B. Schirmer and Stephen Shalom (Boston: South End Press, 1987). Baker, Herschel, The Image of Man (New York: Harper and Row, 1947). Bankoff, Greg and Kathleen Weekley, Post-Colonial National Identity in the Philippines (New York: Routledge, 2002). Bloch, Ernst, Natural Law and Human Dignity (Cambridge: MIT Press, 1986). Bowle, John, Western Political Thought (London: Methuen, 1947). Brinton, Crane, A History of Western Morals (New York: Harcourt Brace, 1959). Campomanes, Oscar, “La Revolucion Filipina in the Age of Empire,” in The Japanese Journal of American Studies, 18 (2007). Constantino, Renato, A Past Revisited (Quezon City: Tala Publishing Services, 1975). Cushner, Nicholas, Spain in the Philippines (Quezon City: Institute of Philippine Culture, 1971). Fajardo, Reynaldo, “A Masonic Regime in the Philippines,” in Toward the First Asian Republic, ed. by Elmer Ordonez (Manila: Philippine Centennial Commission, 1998). Forbes, W. Cameron, The Philippine Islands (Cambridge: Harvard University Press, 1945). Graff, Henry, “American Imperialism,” in The Columbia History of the World, ed. by John Garraty and Peter Gay (New York: Harper and Row, 1972). Gramsci, Antonio, Selections from the Prison Notebooks (New York: International Publishers, 1971). Hegel, G.W.F., Phenomenology of Spirit, trans. by A.V. Miller (New York: Oxford University Press, 1977). Hofstadter, Richard, The Paranoid Style in American Politics and Other Essays (New York: Vintage Books, 1967). Kolko, Gabriel, Main Currents in Modern American History (New York: Pantheon Books, 1976). Kramer, Paul, The Blood of Government (North Carolina: University of North Carolina Press, 2006). Lenin, V. I, Selected Works (New York: International Publishers, 1971). Linn, Brian McAllister, The Philippine War 1899–1902 (Lawrence: University Press of Kansas, 2000). Mabini, Apolinario, “A Filipino Appeal to the People of the United States,” in The North American Review, 170 (January 1900). __________, “A mis compatriotas,” in Readings in Philippine History, ed. by H. de la Costa, S.J. (Manila: Bookmark, 1965). —————, Al Pueblo y Congreso Norteamericanos (Barcelona WWW.Linkgua.com, 2007) __________, Ang Rebolusyong Filipino, trans. by Michael Coroza (Manila: Aklat ng Bayan, 2015). __________, “Cual es la verdadera mision de la revolucion filipina?” in La revolucion filipina, con otros documentos de la epoca, ed. by Teodoro Kalaw (Manila, 1931). __________, “In Response to General Bell,” in Philippine Literature: A History and an Anthology, ed. by Bienvenido Lumera and Cynthia Lumbera (Manila: National Book Store, 1982). __________, “Mabini’s Decalogue for Filipinos,” pamphlet (Washington DC: Philippines Press Bureau, 1922). __________, The Philippine Revolution, trans. by Leon Ma. Guerrero (Manila: National Historical Commission, 1969). __________, “The Struggle for Freedom,” in Filipino Nationalism 1872–1970, ed. by Teodoro Agoncillo (Quezon City: R.P. Garcia Publishing Co., 1974). Majul, Cesar A., Mabini and the Philippine Revolution (Quezon City: University of the Philippines Press, 1960). Maritain, Jacques, Man and the State (Chicago: University of Chicago Press, 1951). Marx, Karl, “The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte,” in Selected Works by Karl Marx and Fredrick Engels (New York: International Publishers, 1968). Miller, Stuart Creighton, “Benevolent Assimilation”: The American Conquest of the Philippines 1899–1903 (New Haven: Yale University Press, 1982). Ocampo, Ambeth, Meaning and History (Quezon City: Anvil, 2011). __________, “Mabini by Mabini,” in Philippine Daily Inquirer (12 November 2012), . Reyno, Adriano C., The Political, Social, and Moral Philosophy of Apolinario Mabini (Manila: Catholic Trade School, 1964). Rizal, Jose, Political and Historical Writings (Manila: National Historical Commission of the Philippines, 2011). San Juan, E., “Apolinario Mabini: Paghamon sa Tadhana,” in Kontra-Modernidad (Quezon City: University of the Philippines Press, 2019). __________, Maelstrom over the Killing Fields (Quezon City: Pantax, 2021). Schirmer, D.B. and Stephen Shalom, The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987). Scruton, Roger, “Virtue,” in A Dictionary of Political Thought (New York: Hill & Wang, 1982). Sheridan, Richard Brinsley, The Filipino Martyrs (Quezon City: Malaya Books, 1970/1990). Spinoza, Benedict de, A Theologico-Political Treatise and a Political Treatise (New York: Dover Publications, Inc., 1951). Strauss, Leo, Natural Right and History (Chicago: University of Chicago Press, 1953). Tan, Samuel K., The Filipino–American War, 1899–1913 (Quezon City: University of the Philippines Press, 2002). Veneracion, Jaime, Agos ng Dugong Kayumanggi (Quezon City: Education Forum, 1987). Zaide, Gregorio, “Apolinario Mabini,” in Great Filipinos in History (Manila: Verde Book Store, 1970). Zinn, Howard, The Twentieth Century (New York: Harper & Row, 1984).