ILANG BAGONG TULA ni E. San Juan, Jr.

 MGA BAGONG TULA NI E. SAN JUAN, Jr.

________________________________________________________________

PAGBUBULAY-BULAY NG ISANG PETIBURGIS-INTELEKTWAL

Nang ika-10 gulang, nagnais akong matuto’t maging marunong

Nang ika-15 gulang, nabatid kong tama ang gurong Mang Andoy

Nang ika-21 gulang, natiyak ko na ang daan

Nang ika-30 gulang, nasulyapan ko na ang guhit-tagpuang abot-tanaw

Nang ika-36 gulang, nabilibid ako sa kasong pakikiapid (natiklo, ay malas!)

Nang ika-40 gulang, nagpasiya akong pwede nang makipag-sapalarang mag-isa

Nang ika-50 gulang, bayad na ako sa mga utang at butaw

Handa na akong umakyat sa bundok—

Napaglirip sa panahon ng paglalakbay hanggang dito, palipat-lipat ang diwa

Sa pagitan ng ibong makulay ang bagwis

nakatuon sa panaginip at pantasiya

At isdang nagtatampisaw sa putik, matimtimang dumaranas

ng udyok at simbuyo ng damdamin…

.

Hinahangad ko mula ngayon, sa kabila ng gulo’t panganib ng kapaligiran,

Sundin ang dragon ng isip, matimyas na pagnanais makahulagpos

Upang sa gayon makaigpaw sa bangin at makatawid

sa talampas at matarik na dalisdis ng bundok

Yapos ang ibong pumailanlang at isdang sumisid

sa pusod ng kaluluwa.

DATING

"Sufficient unto the day is the evil thereof"

Darating ang takdang araw sa dulo ng tulay

Dati rin ang pagdating

Tumatawid sa tulay na dapat tawirin ng nagdatingan

Dumating na ba?

Tumatawid na sa dating lugar

Dumarating ang itinadhanang oras

Lahat ay lumilipas

Pagdating ng itinakdang sandali

Darating pa

Magpasiya ka kung di pa batid ang datingan

Dumarating na

....habang tumatawid ng tulay lumilipas

Dumating na ba? Nakarating na?

Nadatnan sa gitna ng landas ng nakalipas

Sinong dinatingan

Nabitin sa dating daan di na marating

Baka hindi na makarating.... 

paratingin na lamang....

ALINGAWNGAW

Payapang lugar walang tili bulahaw hiyaw kulog dagundong

walang imik

Tahimik

Walang tinig taghoy halinghing sigaw saklolo tahol tugtog palakpak iyak

Walang bigkas atungal palahaw tanguyngoy usap ngalngal tagulaylay

Walang ingay ungol haginghing himutok irit hibik hagulgol angil

Payapa

walang ingay

Walang hikbi daldal haluyhoy lagaslas alingawngaw saklolo

Walang huni sipol pagaspas lawiswis halakhak agas-as

Walang siyap sutsot bulong alatiit kuliling kaluskos paswit

Tahimik

walang imik

walang kibo talagang naumid

Piping lahat--ngunit bakit may kumakatok humihingi ng saklolo

ugong sa sulok dumudulas

anasan tumatahip pumupulas bumubulong ...

bulong buntong-hininga— 

sa butas ng bungo…..sssssst—

Walang imik tahimik

AMBIL NG SALAWAHANG GUNI-GUNI

“Anong kamatayan ang nais mo?”

Tanong ng babae: “Isang pagkasirang tanso na nagbubukas 

Ng isang kumbento para sa puso; o kaya

Isang batas na pahintulot para sa isang higante, isang pinilakang pagpanaw;

O iyong uring dapat pagsikapang matamo;

Isang sakramento, isang paglisang ginintuan?”

Ay lintik, paano makapipili ang may pakay?

Lagi na lamang may sumisingasing na apoy--

Sa aking leeg gumagapang ang salamander!

Ngunit dito sa matatag na larangan,

Lupang kinabuwalan ng mga magiting na mandirigma,

Ang mga dwende’y umaawit ng isang tumbagang himnong handog sa iyo.

Subalit kung maaari lamang sana’y makalikha ako para sa sarili

Ng isang ulo ng higante, malayo sa pangungulila’t pag-iisa--

Oo, totoong aapaw ang tawa ng nimpa ng dagat

At malulunod ang aking pinilakang libingan. Sapagkat ito’y tadhana

Mula sa bangin, sa pagitan ng matatarik na bundok

Na nagdudulot sa atin ng bagwis na sadyang akma sa peregrinasyon.

At ikaw na sumasayaw tulad ng isang masanghayang anghel

Sa himapapawid ay ipinagkaitan, talagang dahop

Sa gintong katangian ng biyayang alindog

At kung sakaling ipagdarasal mo ako upang makamit ang

“Isang mainam at liblib na burol” na itinakda para sa aking

Pagpanaw, aking kamatayang tunay na ginto;

Nauukol sa iyo, tanging sa iyo lamang, iniaalay ko ang aking pangalan.

“O, ano ngayon, anong uring kamatayan ang ninanasa mo?”

Sabi ng babae: “Walang iba kundi ang iyong yapos.”

DISKARTENG  PAG-URIRAT SA COGITO-ERGO-SUM NI  DESCARTES 

Nagkamalay ako, samakatwid ako ay

Naghinala ako, samakatwid ako ay

Naghanggad  ako, samakatwid ako ay

Nagulat  ako, samakatwid ako ay

Natuliro ako, samakatwid ako ay

Nagmura ako, samakatwid ako ay

Nanaginip ako, samakatwid ako ay

Nalibugan ako, samakatwid ako ay

Nadaya ako, samakatwid ako ay

Nainggit  ako, samakatwid ako ay

Nagsinungaling ako, samakatwid ako ay

Nakipagdyugdyugan ako, samakatwid  ako ay

Kinilabutan ako, samakatwid ako ay

Nalamangan ako, samakatwid ako ay

Tumutol ako't nakibaka, samakatwid ako ay

Nakulam ako, samakatwid ako ay

Naghihingalo, samakatwid ako 

Humingi ng saklolo, samakatwid 

Wala nang hininga, sama  ka  

PARABULA NG BUTO NG MUSTASA

Nagalit si Malunkya Putta sa di-pagtugon ni Buda

sa sandamak na mga tanong

tungkol sa usaping metapisikal—

Halimbawa: Wala bang katapusan ang mundo?

Pagkalagot ng hininga, may libog pa ba ang kaluluwa?

Sinagot siya ni Siddhartha na tinaguriang Buda:

“Walang saysay ang mga usisa mo.

Hindi ba ibinuhos ko na ang panahon at lakas sa pagpapalliwanag

kung bakit tayo nagdurusa?

Itinuro ko paano natin mababawasan ang kahirapan.

Di ba itinuro ko kung paano malulunasan ang ugaling

nagbubunga ng sakit at pighati?

Bakit ka nahuhumaling sa mga kaabalahang walang saysay?

Sige, Malunkya Putta, hale ka na’t dalhan mo ako

ng isang dakot ng buto ng mustasa….

Manlimos ka sa mga tahanang walang namatayan.

Hayo ka na’t baka abutin ka nang gabing magayuma ang dilim

at tuloy maligaw ka sa daan.”

BAKAS:  Dalumat ng Gunita’t Hinagap, Memorya ng Kinabukasan

— ni  E. SAN JUAN, Jr.

 AVENIDA RIZAL, STA. CRUZ (1938-1944)

Buhay ay pakikipagsapalaran, lihis sa iyong pagnanais o pagnanasa

Pook na dinatnan ay hindi nakaguhit sa dibdib, balintunang hinala

Pook na binagwis ng alaala’t pag-aasam

Tumatawid sa agwat/puwang ng panahong gumugulong sa buhangin

Nakalingon habang dumudukwang sa agos ng alon—

anong kahulugan ng pagsubok at pangakong itinalaga ng panahon? 

Tayo ba ang umuugit sa daluyong ng kapalaran?

Lumilihis sa bawat liko, sa bawat sandali nag-iiwan ng bakas ang katawan

Sa bawat sulok, matatagpuan ang uling/alabok ng buong kasaysayan—

Bumabagtas sa bawa’t yugto ang tunggalian ng uri, saan kang panig makikisangkot, kaya kailangang magpasiya

Upang masunggaban ang sungay ng tadhana, ikawing ito 

sa ating adhika’t pangangailangan ng komunidad—

Tanong mo’y saan? Sagot ko’y kailan?  Bibingka ng hari, di mahati-hati….

Tuwing umaga’y nalalanghap ang anghot ng ihi’t dumi ng kabayo

     sa kuwadra ng San Lazaro tabi ng Oroquieta Ospital ang kinagisnan—

Agwat/puwang ng panahon, kaluluwang humibik

     sa pagitan ng Tayabas at Batangas, bininyagan sa Iglesiya Espiritu Santo

Kapagkwa’y tumawid at naipit sa riles ng Blumentritt at estero ng Dimasalang

malapit sa pugad ng pampang si Marina noong 1945….

—“dala-dala’y buslo…pagdating sa dulo”—

Sa mga eskinita lumalagos ang bango ng piniritong isda’t ginisang bawang sibuyas kamatis  luya

Sa bingguhan asaran biruan ng mga kamag-anak  

Amoy ng dura’t pawis masangsang na putik sa harap ng 2121 Avenida Rizal

    kung saan napanood ang prusisyon ng libing ni Manuel Quezon

Kakatwang estranghero ang sumaksi sa tahanang 

ginawang motel para sa ‘short-time” tipanan ng magtatalik—

Agwat ng umaga’t dapithapon sa naghihintay na musmos, binibilang ang patak ng ulan

Puwang ng paglalaro sa lansangan ng Tayuman at Bambang, inaabangan—

Sakaling wala ang ina’t ama, “buhok ni Adan hindi mabilang,” 

himutok ng ulilang musmos

Sagisag na walang lakas hubugin ang daloy ng karanasan, biktima ng pangyayaring

    matagal ang panahon ng pagkagulang, nabulabog sa bawat gulong ng trapik….

Gayunpaman, nabaluktot sa balisa’t di-pagkakapalagay, stigmata sa gunita:

Unti-unting nahuhulog kumpol-kumpol ang dilawang bulaklak ng punong-akasya

     sa harap ng dungawang tila masamyong dibdib ni Nena, nag-alagang katulong, mangyaring pagpalain  ng Inang Kalikasan 

ang kaniyang mairuging kaluluwa.

2.   MONTALBAN, RIZAL (1945-1950)

Bukal ang kinabukasan sa iyong gunita, sa tukso ng pag-asa

Sa guni-guni, tila huni ng ibon sa bulaos ng kalabaw tungo sa ilog Pasig

Bumubuhos sa Montalban, agos ng panahong sumusukat sa isip

Tinutugis ang kaganapang bulong at anasan ng mga nagdarasal

sa sementeryo ng La Loma…

Lalakarin daw ang haba ng dinulang, doon masusulyapan ang Irog

bago manampalok—Sinampal muna bago inalok?

Halinghing ng kabayo sa gubat  ungol ng baboy aso’t manukan

Pangarap ng paglalayag habang nakadukwang sa estero ng Reina Regente

gumagapang  gumagala sa Binondo San Nicolas Dibisorya

Takas, pumipiglas—

Pinaulanan ng bala ng gerilyang Huk ang PC istasyon sa munisipyo ng Montalban

—hindi lamang pito ang baril nila, di lamang siyam ang sundang—

Taginting ng salapi’y hungkag sa hinagap ng Boddhisatvang umakyat

sa lambak doon sa Wawa kung saan

nagkublli sina Andres Bonifacio’t at mga gerilyang Katipunan….

Umahon mula sa kabilang ibayo ang kamalayang sumasagap sa tinig ng panata

     hindi mula sa Benares o Herusalem kundi sa Sierra Madre

upang humabi ng sutrang kayumanggi mula sa tadhanang gumugulong….

Sunggaban ang suwag ng kapalarang naligaw sa rumaragasang unos

Malayo na sa kilabot ng mga Hapong umurong sa Wawa

Pinaligiran ng tropang Amerikano, sindak ng imperyalismong sumasabog…

Gumising doon sa bukang-liwayway ng Liberasyon at tuloy sa dagundong

   ng magulong Maynila, sunog sa Korea at Arayat

  mabilis pa sa alaskuwatrong tumungo sa sinehang Lotus at Noli

Kung saan narinig ang “Fascination” nina Dinah Shore at Belle Gonzales—

Bigkasin mo ang pangalan ng mga kolaboreytor at bayaning nagbuwis ng buhay….

Ngayon ay alingawngaw ng panahong 

Lumikha sa mga pangyayaring

Lihis sa iyong pangarap at panimdim

Kapwa ninais at pinilit

Kapwa tinaggap at tinanggihan: kailan? saan?

Sa pag-inog ng pakikipagsapalarang tila walang simula’t katapusan.

3.  BALINTAWAK, QUEZON CITY  (1951-54)

Pangangailangan  ang umuusig sa pagkikipagsapalaran, gumaganap ang bulag na simbuyo

Sa daluhong ng kasaysayan, hindi maiiwasan o maitatakwil

Kaya ang sumunod sa nesesidad ay malaya’t magpapalaya

sa kahinugan ng panahon, pahiwatig ng mga pantas….

Sumisingit sa baklad ng gunitang balintuwad:

Minsan tinapos ko ang Crime and Punishment ni Dostoevsky

isang hapong maalinsangan

Di ko malilimutan ito, gabi na ng ibaling ang paningin sa bintana

Lihim na pagkahumaling ko kay Esther Deniega (lumisan na) ay iburol sa balong

malalim, punong-puno ng patalim, balong hindi malingon

Tulad ng pagsasama namin nina Ernie at Pete Daroy

Sa limbo ng mga pagliliwaliw, sa impiyerno ng mga pag-aalinlangan at agam-agam

Mabuhay kayong mga itinapon,

Nakarating na kayo sa ipinangakong himpilan, ipinaginip na himlayan.

“Dalawang pipit, nagtitimbangan sa isang siit, sumusungit ng bituin”

Di nagluwat, sumabak sa pakikibaka laban sa US-Marcos diktadurya—

Minagaling ang basag kaysa baong walang lamat

Sapagkat sa kaibuturan ng aksidente, pagbabakasakali, namumutawi

ang siglang pagbubuhatan ng tagumpay ng ating minimithi,

Hindi salita kundi hibo’t hikayat ng panaginip at guniguni, matris ng himagsikan, 

ang lugar ng panahong nahinog sa yapos at aruga 

ng mga magulang at mga gurong nagmalasakit…

Huwang mong basahin ito

Tatak ng titik  titik ng tiktik

Huwag tingnan  huwag sipatin

Huwag silipin  huwag sulyapan

Tatak ng titik  titik ng tiktik

Huwag mong titigan  baka ka malikmata’t maalimpungatan….

Asul ang kulay ng langit sa parang at lambak ng Diliman—

Aso ko sa pantalan, lumukad ng pitong balon, humugos sa pitong gubat

bago natanaw ang dagat—

Walang katuturan ang panahon kung walang pangarap o pag-asa

Pagnanais ang matris ng pangyayari, pagnanasa ang ina ng katuparan

Kabiyak na niyog, magdamag na kinayod,

Naghasik ng mais, pagkaumaga ay palis—

Huli ng balintataw ang mailap na buntala ng iyong mithing talinghaga,

pangarap ng pithayang alumpihit pumaimbulog sa kawalan.

4.  CRAIG, SAMPALOC, MAYNILA (1955-60)

….Subalit ang kalayaang magpasiya’y nagkabisa 

Sa isang tiyak na pook at itinakdang pagkakataon

Bagamat limitado ang kapangyarihang umalsa’t bumalikwas

Walang pangyayaring magaganap kung wala ka,

Sintang itinapon sa gitna ng maburak na Pasig.

Bumagsak ang eruplano ni Magsaysay ngunit nkalimutan

na ang CiA ahenteng Lansdale, sa gayon

Neokolonyang teritoryo pa rin tayo hanggang ngayon….

Agos de pataranta sa Palomares at Gardeniang dinalaw ng mga GI

pagkatapos sumuko si Aguinaldo’t nawala si David Fagen

Magkabalikat kami nina Ernie at David Bunao sa bilyaran sa Quiapo

Di inalintana kung may hirap, hanapin ang ginhawa  

Aralin ng pakikipag-ugnayan sa Culi-Culi, Marikina, massage parlor sa Raon

Walang matimtimang birhen sa lagalag na kaluluwang naghuhunos

Di bumibilang ng bukas-makalawa upang paraanin ang nagparaan—

Walang matiyagang hayup sa magayumang kalapating sumasayad sa pampang….

Shantih   Shantih      Weiilala  leia        Wallala  leialala   

Bago umakyat sa Baguio, tumawid kami sa Tayug, Pangasinan, nina Mario Alcantara

at Pablo Ocampo, kumakampanya para kina Recto-Tanada

Hindi ko batid noon na malapit sa Binalonan, bayan ni Carlos Bulosan….

Noong 1972 ko na lang napag-alaman ito sa lilim ng Pulang Bandila

Lumangoy at lumutang sa usok sa Luneta’t daungan ng Manila Bay

Tudyo’t halakhak ng mga kaibigang nakausad mula sa Tundo hanggang Sta Cruz & Quiapo

Tatlong bundok ang tinibag bago dumating nang dagat

Walastik, para kina T.S. Eliot Joyce Nietzsche Sartre, tapos ang boksing sa Sarili

Walastik, naghalo ang balat at tinalupan sa turo ng pilosopong galing sa Popular Bookstore 

Di naglaon, tumubo ang sungay at tumindi ang pagnanasang makahulagpos

—“karga nang karga, kahit walang upa” ang islogan ng anarkista

bago sa engkuwentro kina Marx Engels Lenin Lukacs noong dekada 1965-72…

Pumalaot na mula sa daungan ng Subic Bay

Lupa’t tubig ang nakalunsad

Apog at asin sa lagusan

Tinalunton ang landas pabulaos mula sa Ilog Montalban

Halos magkandarapa  halos sumubsob

Hindi pa nakaraos

Hindi pa natutuklasan: kutob, ligamgam

Hangin at apoy ang bumuhos

Hindi pa yari ang proyektong idaraos

Pumalaot na sa hanggahang di-abot-tanaw

Humugos sa dalampasigan

Tubig  lupa   hangin   apoy   

Apoy  hangin  apoy

__________________________________________